Проста дзецям і дзецям ад 5 да 105 гадоў

Безумоўна, кніга для дзяцей, якая ўсё актыўней апошнім часам адваёўвае і пашырае свой сегмент у айчыннай кніжнай прасторы, будзе ў цэнтры ўвагі і ХХVI Мінскай міжнароднай кніжнай выставы-кірмашу. Прапаноўваем кароткі агляд некаторых яркіх кніжных навінак ад айчынных дзяржаўных выдавецтваў, якія можна будзе ўбачыць на Мінскім кніжным форуме.

Вядомы пісьменнік і выдавец Уладзімір Сіўчыкаў парадаваў сваёй новай паэтычнай кніжкай для дзяцей “Багоўка” (Мінск, “Мастацкая літаратура”, 2018). Здаецца, у гэтай невялічкай па аб’ёме кніжачцы (усяго 20 старонак!) ёсць усё, што будзе це­шыць вуха самых маленькіх дзетак: мілагучнасць, запамінальнасць, даверлівасць і натураль­насць інтанацыі, цёплая эмацыянальнасць, гульнявая манера расповеду, неабходная для сённяшніх рухавых дзяцей рухавасць самога паэтычнага радка… Ажно міжволі ўзгадваюцца 12 запаве­дзей для дзіцячых паэтаў, якія дакладна сфармуляваў прызнаны геній дзіцячай літаратуры Карней Чукоўскі ў сваёй кнізе “Ад двух да пяці”: графічнасць, хуткая зменлівасць вобразаў, лірычнасць славеснага жывапісу, рухомасць эмоцыі і рытму, павышаная музыч­насць, блізкасць рыфмаў адна да адной, сэнсавая нагружанасць рыфмаваных слоў і інш. Усё гэта прысутнічае ў кнізе Уладзіміра Сіўчыкава. Плюс некаторыя яго, так бы мовіць, фірменныя фішкі, напрыклад, этнаграфічная пазнавальнасць (“Мотальскі кажушок”), беларусацэнтрычнасць (“Будзь беларускай!”), пэўная набліжанасць да фальклорнай інтанацыі, характэрнай народным замовам ці калыханкам (“Будзь беларускай!”, “Багоўка”). Ёсць сэнс працытаваць верш, які даў назву ўсёй кнізе:

Божая кароўка,
Паляці на неба —
Там твае сяброўкі
Захацелі хлеба.
Аднясі ім дранік —
Будзе сытны ранак.
Любым сваім дзеткам
Аднясі катлеткі,
Клапатлівай маме —
Торцік смачны самы,
Дарагому тату —
Пернік ды гарбаты,
Міламу дзядулю —
Спелых грушаў-дуляў,
А бабулі-пані —
Хатніх марцыпанаў!

Вартасцей зборніку “Ба­гоўка” дадае арыгінальны квадратны фармат, мелаваная кардонная папера і дасціпныя ілюстрацыі ў выкананні мастачкі Настассі Лісавец. Выйшла “Багоўка” ў заснаванай у 2013 годзе серыі “Нашым дзеткам”. 

А вось кніга казачных гісторый “Таямніцы нашага садка” Васіля Дранько-Майсюка (Мінск, “Мастацкая літаратура”, 2018), можна думаць, парадуе не толькі (магчыма, нават і не столькі!) самых маленькіх чытачоў, але і больш сталых, ды яшчэ ўсё ж маленькіх, дый нават зусім дарослых дзяцей, дакладней кажучы, дзяцей-дарослых. Невыпадкова анатацыя да кнігі сведчыць: “У кнізе сабраны дзе­вяць фантастычных, таямнічых, але вельмі праўдзівых гісторый, якія могуць адбыцца з любым выхаванцам нашых дзіцячых садкоў. Кніга разлічана ад пяці да ста пяці гадоў”.

Дзевяць гісторый ад Васіля Дранько-Майсюка — гэта “Чах-чахі”, “Оня і вежа”, “Няўважлівы татка”, “Казка пра крыўдлівых”, “Казка пра сквапных”, “Вяртанне вушастага Бурыдуса”, “Падступны штурхач”, “Зубное шчасце, або Ніколі не ешце шакаладных русалак!”, “Пра самотнага прынца, мудрага рака і капрызлівую прынцэсу”. Кожная з іх — цэлая захапляльная “постмадэрнісцкая” дзіцячая гісторыя з адмысловымі “смайлікамі” і “жахлікамі” (апошняе слова — наватвор аўтара; увогуле, імя напалову ўласнае і напалову агульнае, але праз гэта, здаецца, зусім не горшае за той жа “смайлік”).

“Дзеці пачалі маляваць, а выхавальнік звярнуўся да капрызулі.

— Ніначка, чаму ты не будзеш спаць?

— Бо да мяне цяпер штоночы прыхо­дзяць жахлікі, а майго вушастага Бурыдуса няма! 

— Каго няма?

— Хіба ты не ведаеш вушастага Бурыдуса? — абурылася Ніна і зноў так моцна тупнула ножкай, што ейныя сябры забыліся на свае смачныя малюнкі і пачалі тупаць разам з ёй.

Спадар Васіль зрабіў “вочы страшнага Кракатана”, і калі выхаванцы сцішыліся, лагодна па­прасіў Ніну:

— Апавядзі пра Бурыдуса.

— Калі дзеці засы­наюць, іхны сон вартуе вушасты Бурыдус. Ён вясёлы, кругленькі. Вушы — як у зайца, поўсць — як у льва. Сам увесь ярка-аранжавы. Бегае, скача, ловіць жахлікаў і выкідае за межы сноў. Гора таму, чый Бурыдус пра­падзе. Тады ніякай рады Жах­лікам не дасі.

— А куды знік твой Бурыдус?

— Учора мы з бацькамі пайшлі ў філармонію слухаць сур’ёзную класічную музыку. Тата і мама строга сказалі, каб я там не круцілася, цукеркамі не шамацела. Пачаўся канцэрт. У маёй кішэні — цукеркі. Так хочацца дапамагчы музыкам і пашамацець, але трымаюся. Слухаю-слухаю, слухаю-слухаю — і раптам адчуваю, што ўздымаюся над залай! Лётаю бесклапотным матыльком, кручуся.

— Праўда, файна? — гукае нехта.

— Ага!

Азіраюся — гэта Бурыдус падхапіў мяне сваімі вушамі і разам са мной дурэе.

— Фу, якая музыка нудная! Давай зробім яе весялейшай! — крыкнуў Бурыдус.

Мае цукеркі гарэзлівымі рознакаляровымі матылькамі вылецелі з кішэні, пачалі круж­ляць вакол дырыжора, блытацца ў ягоных валасах, залазіць яму за каўнер і казытацца.

Бедны дырыжор адмахваўся палачкай, музыка губляла сур’ёзнасць і пачала рабіцца…

— Абр-р-ракадар-р-рбнай! Абігудзя-я-ябнай! Бадзябадабнай!! — зарагатаў Бурыдус. — Люблю такую музыку!”

Нешта мне падказвае, што Васіль Дранько-Майсюк захапляўся і, можа быць, працягвае захапляцца паэзіяй удзельнікаў эпатажнай літаратурнай суполкі “Бум-Бам-Літ”, у прыватнасці, творамі Зміцера Вішнёва. А можа быць, я памыляюся. Ва ўсялякім разе “Таямніцы нашага садка” — безумоўна, вельмі яркая кніга, якую немагчыма не заўва­жыць нават у пярэстай плыні сучаснай дзіцячай літаратуры. Выбітнасці і яркасці зборніка паспрыялі яго выдатнае мастацкае афармленне, зробленае вядомай мастачкай Аксанай Аракчэе­вай. Здаецца, гэта акурат той выпадак, калі мастак і аўтар цалкам зразумелі адно аднаго. Відавочна, родныя душы.

З усёй велізарнай колькасці дзіцячых кніжак, выдадзеных за апошні час Выдавецкім домам “Звязда”, вельмі коратка спынімся толькі на дзвюх. Адна — паэтычны зборнік “Странные детки” Жанны Міус (Мінск, 2018). З анатацыі: “Если вам интересно узнать, где находится Сладкосонье, откуда в квартире появляется слезливень, что такое смехавария, капризосос и ухохотка, — непременно прочтите эту книгу. Вас ожидает знакомство с необычными героями юмористических стихотворений, каждого из которых можно назвать странным ребенком. И странности эти, милые, забавные и совершенно безобидные, кто-то из вас, читатели, несомненно, узнает в себе самом”. Абсалютна дакладна сказана. А да магчымага пытання пра індэнтыфікацыю чытача працытуем верш Жанны Міус “А ты из какой страны, или О том, по каким странам путешествуют дети в своих фантазиях”:

Бывает страна
Финляндия.
Живут в ней, конечно, финны.
Бывает страна
Удивляндия —
там песни поют дельфины.

Бывает страна
Исландия —
родная она для исландцев.
Бывает страна
Кривляндия,
и в ней обезьяньи танцы.

В Грустляндии
всем тоскливо.
В Правдивии
рот не врёт.
В Игралии
сплошь игривый
без скуки живёт народ.

О! Сколько их — стран престранных
в фантазиях может жить!
Таких,
что, не встав с дивана,
в них можно всегда побыть.

Прыгундия и Рисовалия
на картах, увы, не видны,
как и звонкая Хохоталия…
А ты из какой страны?

А другая кніга — новая казачная аповесць Кацярыны Хадасевіч-Лісавой “Таямніца незвычайнай школы” (Мінск, 2018).

У гэтым выпадку аўтара прадстаўляць амаль няма патрэбы. Творчасць Кацярыны Хадасевіч-Лісавой, вядомай па такіх ранейшых сваіх кніжках, як “Казкі Сіняй падушкі”, “Касмічная адысея хлопчыка Стасіка”, “Канікулы з прыгодамі”, “Казкі сівой даўніны”, “Казкі чараўніцы Зімы”, ужо даўно палюбіліся беларускімі школьнікамі. І вельмі многія, безумоўна, чакаюць выхаду кожнай новай кнігі Кацярыны, якая, дарэчы, выдатна ведае псіхалогію дзіцяці яшчэ і таму, што сама працуе настаўніцай.

А свой новы твор — “Таямніца незвычайнай школы” — аўтар прадстаўляе так: “Паважаны чытач, табе адкрываецца сакрэт… Ведай, гэтая кніга ні да каго не трапляе выпадкова! І той чалавек, у якога яна цяпер у руках, — асаблівы, бо атрымаў запрашэнне ў дзівосны свет казачных прыгод. Перанесціся ў яго можна толькі адным спосабам — пачаць чытаць. Старонкі выдання раскажуць пра падзеі, якія адкрыюць таямніцу незвычайнай школы, пазнаёмяць з персанажамі, аб існаванні якіх ты нават і не здагадваешся, а яны, між іншым, жывуць у кожнай школе! Пагартай кнігу, паслухай чароўнае шапаценне старонак, яны пачалі ўжо распавядаць табе гэтую цікавую гісторыю… Да сустрэчы ў казачнай рэальнасці!”

І вам да сустрэчы! На ХХVI ММКВК.

Навінкі дзіцячай літаратуры гартаў
Мікола ЧЭМЕР.