“Вера без мастацтва не існуе…”

У Музеі сучаснага выяўленчага мастацтва (пляцоўка Нацыянальнага цэнтра сучасных мастацтваў на сталічным праспекце Незалежнасці, 47) сёння працуе незвычайны праект вядомага айчыннага фотамастака Валерыя Вядрэнкі “Паклон Гаўдзі”. “Незвычайны” ў гэтым выпадку — зусім не чарговы банальны рэверанс у бок аўтара, які і сваімі ранейшымі выставамі прымушаў па-новаму, здзіўлена ўглядацца ў, здавалася б, вельмі знаёмыя, знакавыя беларускія архітэктурныя і прыродныя аб’екты (топасы) накшталт касцёла ў Гервятах, Вязынкі, Палесся і інш. Незвычайнае ў “Паклоне Гаўдзі” праявілася ў спалучэнні самых розных катэгорый: асабістага і ўсіхняга, суб’ектыўнага і аб’ектыўнага, беларускага і каталонскага, часовага і вечнага, і, самае галоўнае, боскага і грахоўнага, халоднага-мужчынскага-застылага і цёплага-жаночага-рухомага… Каб было больш зразумела чытачу, удакладнім, што праект “Паклон Гаўдзі” складаецца з дзвюх частак: дакументальнай фотасерыі, прысвечанай пераважна барселонскай жамчужыне — сабору-даўгабуду Саграда Фамілія, і цыкла работ у аўтарскай тэхніцы фотапластыкі, дзе якраз самым незвычайным чынам і спалучаюцца, зліваюцца ў адно архітэктура і жаночае цела. Гэтая другая частка — безумоўна, сутнасць праекта, яго квінтэсэнцыя, кульмінацыя і апагей. 

Я пагутарыў з Валерыем Валянцінавічам праз некалькі дзён пасля адкрыцця праекта “Паклон Гаўдзі” непасрэдна ў музейным інтэр’еры, перад гэтым з цікавасцю паслухаўшы арыгінальную лекцыю, якую ён прачытаў студэнтам факультэта фатаграфікі Беларускай дзяржаўнай акадэміі мастацтваў. Некаторыя фрагменты той лекцыі, якая шмат у чым падсвечвае гутарку з фотамастаком, чытайце побач.

— Валерый Валянцінавіч, калі вы ў 2011 і 2012 годзе двойчы наведвалі Барселону, вы ўжо ведалі тады, што тыя вашы ўражанні, тыя сустрэчы з архітэктурай і скульптурай Антоніа Гаўдзі выльюцца ўрэшце ў нейкі незвычайны праект? У тое, што мы можам назіраць у Музеі сучаснага выяўленчага мастацтва сёння…

— Тое, што я ехаў у Барселону не проста як турыст, гэта несумненна. І тое, што я спадзяваўся на нешта ў будучыні, — гэта таксама несумненна. Але, шчыра кажучы, я абсалютна не ведаў тады, што ўрэшце атрымаецца, бо я і ўявіць сабе не мог таго ўражання ад Гаўдзі. Я проста не быў да гэтага гатовы. Я яго многа бачыў: у фільмах, у альбомах, у інтэрнэце. Карацей, па абывацельскіх мерках, у мяне было дастаткова шырокае ўяўленне пра тое, што ён зрабіў. Але пра ўсё гэта абсалютна забываеш, калі бачыш спадчыну Гаўдзі ў рэальнасці… Проста неверагодная рэч. У нас нядаўна была выстава, прысвечаная Леанарда да Вінчы, а я чалавек адкрыты і рэдка хаджу на выставы з нейкімі прадузятымі адносінамі. І на Леанарда ішоў, спадзеючыся ўбачыць генія і ўсё такое. Хаця там і былі прадстаўлены яго творы ў нейкіх нечувана дарагіх копіях, практычна арыгіналы, я глядзеў на ўсё гэта вельмі спакойна. Як спяваў Грабеншчыкоў: “Я вышел из зала таким же, как раньше”. І зусім іншае ўражанне — Гаўдзі…

 — Як вы сказалі ў лекцыі студэнтам, геній геніяў?
— Так, менавіта. Яго проста няма з кім параўнаць.

 — Неяк у адным (можа, нават і не ў адным) сваім інтэрв’ю ў сувязі з праектам, прысвечаным касцёлу ў Гервятах, вы назвалі яго беларускай Саградай. Цяпер вы ўжо не рызыкнулі б рабіць такія параўнанні? Не назвалі б, напрыклад, у сваю чаргу Саграду барселонскімі Гервятамі? Усё-такі гэта вельмі непараўнальныя рэчы…
— Тут справа не ў тым, што яны непараўнальныя. І гэта наогул няправільны падыход, бо ўсяму ёсць свой час і месца. Яны, безумоўна, непараўнальныя, таму што Саграда — гэта, з аднаго боку, геніяльны твор геніяльнага чалавека, а з другога — твор з планетарным пасылам. У той час як Гервяты — гэта такая ювелірная стыльная рэч свайго часу, якая дзіўным чынам паўстала ў невялікай вёсцы, займела там сваё строгае прызначэнне і г.д. Касцёл у Гервятах і Саграду можна параўнаць як два добрыя фільмы — дыхтоўную кароткаметражку і такі магутны пераканаўчы блокбастар. І гэта не значыць, што калі ў Барселоне ёсць Гаўдзі, то ўсё астатняе перастае мець значэнне.

 

— Іншымі словамі, пасля сустрэч з Гаўдзі ваша цікавасць да беларускай архітэктуры, культуры не зменшылася? Беларускае для вас не загасла?
— Безумоўна, не. Наадварот, я надаваў бы значэнне любой дробязі ў беларускай архітэктуры, усяму, што хоць неяк засталося, ацалела ў ёй, бо прыкладаў такога татальнага знішчэння помнікаў я больш не ведаю. Калі б у нас засталося хоць тое, што было да 1940 года, мы сёння жылі б у зусім іншай краіне. І я як быў патрыётам беларускай культуры, так і застаюся. Проста Саграда і наогул уся спадчына Гаўдзі — гэта карысны вопыт для любога мастака, для яго самаадчування і самаразумення: што ён можа зрабіць, што ён павінен рабіць і ці робіць ён гэта…

 — У такім выпадку вернемся да “Паклону Гаўдзі”. З часу вашай апошняй паездкі ў Барселону мінула чатыры гады. Чаму спатрэбілася так многа часу на тое, каб выспеў гэты праект?
— “Выспеў” — гэта не тое слова… Калі ўжываюць дзеяслоў “выспяваць” у дачыненні да мастацкіх твораў, то, напэўна, маюцца на ўвазе нейкія роздумы, нейкая душэўная ўнутраная падрыхтоўка, нейкія эскізікі, пасля чаго толькі застаецца сесці і зрабіць. У мяне такога не бывае. У мяне гэтае выспяванне — а дакладней, канкрэтная работа над праектам — пачалося з самага першага дня, як я вярнуўся з Барселоны дадому. Ты вярнуўся — і пачынаеш проста глядзець увесь матэрыял, які адзняў, сартуеш яго, адзначаеш, што атрымалася, а што не атрымалася, потым штосьці замяняеш, трансфармуеш, рассыпаеш, выбудоўваеш, гуляеш са святлом і ценямі — і так да бясконцасці. Карацей, гэта штодзённая праца з фатаграфіяй за камп’ютарам. Дарэчы, на самай справе я не вельмі гаваркі чалавек. Месяцамі сяджу дома. За тыдзень у мяне можа быць адна тэлефонная гутарка з кім-небудзь, і мяне гэта задавальняе. І калі я здымаю, для мяне таксама вельмі важна, каб побач са мной было мінімум людзей. Напрыклад, калі мы з жонкай былі ў Барселоне, то заўсёды раздзяляліся: “Ты ідзі туды, глядзі вось тое і тое, можаш у магазін які схадзіць, а я тут паздымаю…” Тое ж самае і з Вязынкай. У “Фэйсбуку” мне нават пішуць прыгожыя жанчыны, маўляў, а ці не пагодзіцеся вы стаць гідам, заадно паздымаеце. Я ім адказваю катэгарычным “не”. І прычына тут адна: я па Вязынцы не гуляю, я там працую.

 — Ну, з Вязынкай зразумела, але ж Саграда Фамілія — гэта вельмі люднае месца з натоўпамі турыстаў з усяго свету. Як там вам удавалася адасобіцца, знайсці патрэбную адзіноту?
— Так, месца вельмі люднае, але ўсё можна пралічыць. У мяне многія пыталіся: “Ты што, дамаўляўся з адміністрацыяй на здымкі Саграды, калі там няма людзей?” Якое глупства! Хто я такі, каб дамаўляцца з адміністрацыяй аднаго з самых папулярных турыстычных аб’ектаў у свеце?! Проста ў любога руху ёсць рытм. І гэты рытм, пастаяўшы там хоць бы гадзіну, можна вылічыць. Вось я і вылічваў такія пустоты паміж турыстычнымі групамі і спакойна здымаў.

 — Валерый Валянцінавіч, як вядома, Саграда Фамілія — гэта сабор, які ўсё яшчэ працягвае будавацца. Раней называлі 2026 год як дэдлайн, нядаўна тэрміны будаўніцтва працягнулі яшчэ… Вы ніколі не думалі пра тое, што з заканчэннем будаўніцтва Саграда Фамілія страціць сваю іскрынку, гэтую фішку вечнай недабудаванасці, незавершанасці, калі хочаце, нават недафатаграфаванасці?
— Безумоўна, я пра гэта думаў, і многія, па-мойму, пра гэта думаюць. І тут ёсць два аспекты: эстэтычны і тэалагічны (сэнсавы). Па-першае, поўная назва Саграды — Збавіцельны храм Святога Сямейства. Інакш кажучы, гаворка ідзе пра збаўленне ад чалавечых грахоў. І калі гэты храм будзе канчаткова пабудаваны, можа скласціся ўражанне, што гэтае збаўленне адбылося. Але ж свет сёння не такі, і я думаю, што з часам ён будзе яшчэ больш жорсткім, яшчэ больш абцяжараным чалавечымі грахамі. І гаварыць пра нейкае збаўленне ці тым больш знікненне чалавечых грахоў наогул не даводзіцца. Таму, з тэалагічнага пункту гледжання, Саграда Фамілія, сапраўды не павінна быць дабудавана цалкам, яна павінна ўвесь час будавацца. А другі бок — эстэтычны. Сёння ў інтэрнэце можна ўбачыць вельмі многа камп’ютарных кампіляцый, дзе паказана Саграда быццам бы ў завершаным выглядзе. І скажу шчыра: гэтая завершаная Саграда мне не вельмі падабаецца. Яна падобная на нейкі такі дзівакаваты, але ўсё-такі касцёл. А на цяперашні момант у яе такая форма, дзе ёсць усё, і ў той жа час гэтая форма нейкая неканкрэтная. Гэта і сабор, і стартавая пляцоўка, і касмічны карабель, і пячора, і нешта падобнае на дахрысціянскія храмы. Сёння Саграда больш мнагазначная. Яна дае больш пажытку для роздуму, чым у завершаным выглядзе. І многія гавораць, што калі знікнуць гэтыя краны, якія ўжо настолькі ўпісаліся ў агульную структуру храма і якія самі настолькі падобныя на крыжы, то будзе вельмі сумна. Чагосьці будзе не хапаць. І яшчэ тут важны такі момант. Для богаслужэння там усё створана, і набажэнствы там сапраўды праводзяцца. Як касцёл Саграда Фамілія працуе. І ў тым, што набажэнствы будуць праходзіць у пастаянна рухомай экспазіцыі, у вечна недабудаваным будынку, можа быць наогул закладзена суперідэя: гэты храм сімвалізуе ўвесь наш свет, саму прыроду, якая заўсёды мяняецца, якую немагчыма ніяк зафіксаваць…

 — А вы не ведаеце, магчыма, такая канцэпцыя была і ў задумцы самога Гаўдзі?
— Цяжка сказаць, але вядома, што з яго ў свой час смяяліся, маўляў, ну, ты дзівак, ты ж ніколі не ўбачыш свайго тварэння, ніхто табе тут нічога будаваць не будзе (гэта ж сёння цэнтр Барселоны, а раней гэта была ўскраіна горада, пустка з самай таннай зямлёй). На што Антоніа Гаўдзі заўсёды цвёрда адказваў: “Мой заказчык нікуды не спяшаецца”.

 — На адкрыцці праекта “Паклон Гаўдзі” вы як бы супрацьпаставілі тэрмін “фотапластыка” слову “маніпуляцыя” з негатыўнай канатацыяй адносна апошняга. Ці не маглі б вы падрабязней патлумачыць, што вы мелі на ўвазе?
— З задавальненнем, бо гэта сапраўды вельмі важны для мяне момант. Так, для сваіх работ, вось для гэтых лічбавых мантажоў,
якія вы тут бачыце, я прыдумаў гэты тэрмін — “фотапластыка”.

 — Значыць, гэта ваш наватвор?
— Не зусім. Я яго прыдумаў, але потым залез у Google, каб паглядзець, ці існуе такі тэрмін. І высветлілася, што ёсць. Адносна нядаўна гэты тэрмін з’явіўся ў сферы пластычнай хірургіі, здаецца, у сувязі з карэкцыяй твару. Пры чым там фотапластыка, я так і не зразумеў. А другі выпадак выкарыстання слова “фотапластыка” мне больш блізкі. Як высветлілася, у 20-я гады жыў і працаваў венгерскі авангардыст-фатограф Ласла Мохай-Надзь. Ён быў вядомым эксперыментатарам, напрыдумваў безліч самых розных кірункаў, і вось у яго якраз быў тэрмін “фотапластыка”. Пад гэтым ён меў на ўвазе стварэнне новага па сваім сэнсе твора з якіхсьці разрозненых фатаграфічных выяў. Умоўна кажучы, дадзены А, B, C, D, E; ты ўсё гэта складваеш — і на выхадзе павінна быць F. Нешта такое. Я пачаў шукаць яго работы, якія б адпавядалі яго тэорыі, але нічога не знайшоў. Магчыма, у яго ўсё і засталося толькі ў тэорыі, у здагадцы, маўляў, фатаграфія можа быць і такой. Пасля Мохай-Надзя ў гісторыі фатаграфіі я з тэрмінам “фотапластыка” не сустракаўся. А мне ён здаўся вельмі дарэчным менавіта ў лічбавым мантажы, і я настойваю на тым, каб мае работы называлі фотапластыкай, а не дыгітальным мантажом ці яшчэ як. Так і хочацца часам усклікнуць: “Які к чорту дыгітальны мантаж?!” Чаму не сказаць па-чалавечы — фотапластыка? Што тычыцца маніпуляцыі, то ў спецыяльнай літаратуры, якая займаецца аналізам фатаграфіі, яе сістэматызацыяй, характарыстыкамі і г.д., у апошнія 2—3 гады сапраўды прыжыўся такі абсалютна нязграбны, бязглузды, несправядлівы і абразлівы тэрмін, як “маніпулятыўная фатаграфія”. Ён гучыць як абвінавачанне, маўляў, з фатаграфіяй маніпулююць, над ёй робяць нейкі гвалт, чаго яна, бедачына, не заслужыла. Якое глупства! Тут адразу ўзнікае пытанне, што такое наогул мастацтва. Гэта ж і ёсць узаконеная форма маніпуляцыі ўвагай гледача, прычым літаральна ва ўсіх формах мастацтва. Гледачом маніпулююць мастакі, артысты, танцоры. А пра фатографаў дык і наогул гаварыць няма патрэбы, таму што яны выразаюць кавалак рэчаіснасці, а потым прадстаўляюць гэта як дакумент. Хіба ж гэта не маніпуляцыя? Безумоўна, маніпуляцыя! Дык жа чаму тады лічбавы мантаж вылучаюць у асобную маніпуляцыю, у нейкую там маніпулятыўную фатаграфію? Гэта і няправільна, і непрыемна. Я гэты тэрмін цалкам адвяргаю і ніколі з ім не пагаджуся.

 — Валерый Валянцінавіч, а асабіста вам як больш падабаецца — калі вас называюць фатографам ці фотамастаком?
— Больш за ўсё мне падабаецца, калі мяне называюць Валерыем Валянцінавічам. (Смяецца. — Заўв. М.Ч.)

 — У вашы планы не ўваходзіць паказаць гэтую выставу ў самой Барселоне?
— Гэта было б цудоўна і вельмі цікава, але я сабе не ўяўляю тое, як я сам, персанальна, туды змог бы ўсё гэта завалачы. Гэта — адно. Другое — дзе ўсё гэта там паказаць?

— У самой Саградзе…
— Я не ўпэўнены. Калі я там працаваў, то адчуў, што ў людзей, асабліва клерыкалаў, блізкіх да Саграды, ёсць нейкая насцярожнасць адносна тых маіх работ, дзе прысутнічае жаночае цела ці хоць бы намёкі на гэта. Ім гэта падалося непрымальным, ледзьве не кашчунскім, што мяне не проста здзівіла, а нават шакіравала. Па-першае, я ведаю сябе, я ведаю, што такое кашчунства, я ведаю, што такое намер. І калі ў твае намеры не тое што кашчунства ніяк не ўваходзіць, а калі ты праз нейкую тэму сваю ўдзячнасць і захапленне выказваеш, то пра якое кашчунства можа ісці гаворка? Па-другое, трэба ўважліва паглядзець на мае работы, трэба звярнуць увагу на тое, пра што яны. Па-мойму, толькі абсалютна зашораны чалавек будзе бачыць тут нейкае кашчунства. А я ж, наадварот, хацеў праз далікатную тэму падступіцца да такіх тонкіх і не менш далікатных узвышаных матэрый, як творчасць, энергія творчасці, вера…

 — А ўвогуле, “Паклон Гаўдзі” — для вас гэта цалкам завершаны праект ці, як тая Саграда, ён будзе ўсё “дабудоўвацца”, дапаўняцца, караскацца ўверх?
— Так, ёсць такое адчуванне. Для мяне гэтая выстава быццам бы і завершана, і ў той жа час у яе адкрыты фінал. Гэта такое, скажам так, шматкроп’е… Прынамсі, я дакладна ведаю, што ў Барселону яшчэ абавязкова вярнуся.

 — Валерый Валянцінавіч, што для вас першаснае — вера ці мастацтва? Ці яны не існуюць адно без аднаго?
— Для мяне відавочны той факт, што вера без яе матэрыяльнага ўвасаблення, без мастацтва не існуе. А мастацтва без веры колькі заўгодна ёсць! І таму ўмоўна можна раздзяліць усіх мастакоў на дзве часткі: на тых, хто вызнае веру праз мастацтва, і тых, хто вызнае мастацтва без веры. Я адношу сябе да першых, да тых, хто з верай.

Пункт адліку: Гаўдзі

(Фрагменты лекцыі Валерыя Вядрэнкі для студэнтаў факультэта фатаграфікі Беларускай дзяржаўнай акадэміі мастацтваў)

* Вам здаецца, што на гэтай выставе занадта многа фоташопу? Але гэта не той выпадак, калі можна гаварыць пра занадта многа ці занадта мала. Гэта тое самае, што ты занадта многа стукаў малатком, калі забіваў цвік. Гэтая выстава і існуе дзякуючы фота­шопу.

* Фоташоп для фатографаў — штука наколькі шкодная, настолькі ж і карысная. Ён вельмі карысны для фатографа, у якога ёсць свой погляд на выяву, які карыстаецца фата­графічнай выявай як малюнкам. Дарэчы, спачатку праграма “Фоташоп” распрацоўвалася не для фатографаў, а для дызайнераў. Аднак найперш яна трапіла ў рукі да фатографаў, а яны пачалі з ёй гуляць: рабіць нейкія карыкатуры, нейкія няўдалыя кампіляцыі — карацей, прыколы. І з-за гэтага яна набыла негатыўную афарбоўку ў масавай свядомасці. А на самай справе якасна і вынікова працаваць з праграмай “Фоташоп” можа толькі чалавек прынамсі з пачатковай мастацкай адукацыяй. Чалавек, які ведае, што такое перспектыва, што такое светлацень, як працаваць з партрэтам і г.д. А калі ён не ведае ўсяго гэтага, пачынаецца карыкатуршчына і ўбоства.

* Чым усё ж адрозніваецца фатограф ад мастака? На мой погляд, мастак — гэта чалавек, які носіцца з нейкім сваім светам, яму важна гэты свет прад’явіць людзям. А фато­граф больш залежны ад рэчаіснасці, таму яму асабліва важна трапіць у тое месца або назіраць тыя падзеі, якія яго вельмі ўсхвалююць. Нават няважна, як яны ўсхвалююць — у добрым ці ў дрэнным сэнсе. Галоўнае, каб ён не быў абыякавым да іх, каб яго ад іх проста “каўбасіла”. І чым больш будзе яго “каўбасіць”, тым цікавейшы будзе вынік.

* У свой час мне давялося вучыцца пяць гадоў у Маскве, у Маскоўскім інстытуце культуры, на рэжысёра кінафотастудыі. Ну, якая там была вучоба! Змрок суцэльны, тым больш на завочным. Але сама Масква! Яна настолькі расшырыла мне мазгі! У параўнанні з Мінскам нам здавалася, што гэта быў нейкі Нью-Ёрк у плане культурнага асяроддзя. Там я многа паглядзеў і фільмаў, і спектакляў, і выстаў… І гэта вельмі важна. Я нават больш вам скажу, толькі зразумейце мяне правільна. Адукацыя для мастака — рэч другасная. Самае галоўнае — гэта самаадукацыя, так званая нагледжанасць. Вы павінны глядзець, пакуль маладыя, усё: і дрэннае, і добрае, і сваё, і не сваё, каб зразумець, куды вам рухацца, што вам бліжэй.

* Гэта сёння, у эпоху інтэрнэту, усё карэнным чынам змянілася. Можна падарожні­чаць па любой галерэі свету, не ўстаючы з-за камп’ютара. А ў часы маёй маладосці ў цікаўных да мастацтва людзей былі толькі альбомы з рэпрадукцыямі. Мы, сённяшнія шасці­дзесяцігадовыя, так часам сябе і называем — дзеці рэпрадукцый. Прычым альбомчыкі ў нас былі паскудненькія, друк няякасны. І якія ж расчараванні былі потым! Гаген, Гаген! А потым, праз гады, глядзіш жывога Гагена ў еўрапейскай галерэі і нічога не разумееш: ён жа зусім не яркі, зусім не фіялетава-аранжавы. Ён цяжкі, крыху нейкі прыбіты нават, усе колеры такія пажухлыя, пабляклыя… А, з іншага боку, расчароўвацца ў нечым на ўласным вопыце таксама карысна. Ты задаеш пытанні, а потым сам жа на іх і адказваеш.

* Кажуць, што многа ведаеш — горш спіш. У жыцці гэта так. Але што тычыцца мастацтва, то тут спрацоўвае адваротны прынцып: трэба ведаць вельмі многа, тады ты ў мастацтве толькі выйграеш.

* Мне пашанцавала ў тым сэнсе, што ніхто мне ў свой час не навязваў, што добра ў мастацтве, а што дрэнна, што правільна, а што няправільна, што шкодна, а што няшкодна. У мяне быў цудоўны настаўнік — бацька мінскага андэграўнда 70—80-х гадоў — Віталь Чарнабрысаў (ён і цяпер, дзякуй богу, жыве), які навучыў мяне адрозніваць сапраўднае ад несапраўднага, фальшывае ад нефальшывага.

* Мастацтва не рухаецца лінейна. Яно жыве па сваіх цікавых законах. Скажам, што агульнага можа быць у старажытнакітайскага жывапісу ХVІ стагоддзя і галандскага жывапісу ХVІ стагоддзя? Або ў Гаўдзі і якога-небудзь афрыканскага мастацтва ў Конга таго ж часу? Нічога! А ўсё ж адбывалася адначасова.

* Антоніа Гаўдзі — гэта, на мой погляд, такі геній геніяў. Я ўжо не кажу пра тое, што гэта геній як майстар. Прычым гэта тычыцца ўсяго, за што б ён ні браўся: і архітэктуры, і скульптуры, і коўкі, і мазаікі, і фрэсак, і жывапісу… Але найперш яго геній праглядаецца ў тым не падуладным чалавечаму разуменню аб’ёме таго, што ён стварыў. Калі ў вас будзе выбар, у які еўрапейскі горад ехаць, каб паглядзець там жывое мастацтва, я вам настойліва раю: едзьце ў Барселону. Толькі дзеля Гаўдзі. Не, там ёсць яшчэ шмат чаго цікавага: і Далі, і Міро, і Пікасо… Але Гаўдзі… Цэлае жыццё можна прысвяціць гэтаму чалавеку. І нават калі вы не будзеце разумець нейкіх тонкасцей яго сімволікі, а проста ўбачыце той аб’ём, які змог ён падняць, вы будзеце проста ў шоку ад рэальных магчымасцей аднаго простага чалавека.

* Мяне Саграда проста раздушыла, расціснула пасля таго, як я першы раз яе ўбачыў. А я ж многа перад гэтым падарожнічаў па Еўропе, добра ведаў еўрапейскую архітэктуру. Але калі ты бачыш Гаўдзі, калі разумееш, што гэта ўсё зрабіў адзін чалавек, то вельмі многае зрушваецца ўнутры… Вось ты займаешся мастацтвам, нешта там робіш, ладзіш нейкія свае выставы, пра цябе ўжо нехта там гаворыць, ты ходзіш, ужо ўзняўшы галаву, маўляў, ты нешта ўмееш, нешта ведаеш, нешта значыш. Але калі ты стаіш ля Саграды, то разумееш, што ты ніхто, што ты абсалютны нуль. І гэта не самапрыніжэнне. Ты проста пачынаеш рэальна ўзважваць: вось твой багаж — і вось яго багаж. Ты проста маеш для сябе пункт адліку: вось што такое сапраўдны геній, вось што такое сапраўднае мастацтва, вось што такое звышаддача чалавечых сіл… Вось таму я вам раю: пакуль маладыя, едзьце ў Барселону! Я сам вельмі шкадую, што пабачыць Гаўдзі мне давялося ўжо ў сталым узросце. Але я ўсё адно неймаверна шчаслівы, што ўсё-такі яго ўбачыў. Гэта самае магутнае ўражанне ўсяго майго жыцця. І не адгукнуцца на гэтае ўражанне як фатограф я ніяк не мог.

* Сёння іншым разам можна пачуць, маўляў, Гаўдзі быў ці не іншапланецянінам, калі столькі паспеў зрабіць. Глупства несусветнае! З егіпецкімі пірамідамі ці з індуісцкімі храмамі сапраўды можна засумнявацца: ці гэта іншапланецяне зрабілі, ці Богам надзьмула… Там насамрэч ёсць момант такой вось тайны. А тут дакладна вядома, што гэта быў абсалютна рэальны чалавек. Мільярды лю­дзей жывуць на гэтай зямлі і бясследна знікаюць, ператвараюцца ў зямлю. А адзінкі, як Антоніа Гаўдзі, пакідаюць гэтую зямлю, зрабіўшы яе іншай. Праект “Паклон Гаўдзі” якраз і ёсць мая спроба асэнсаваць феномен маленькага чалавечка, які мяняе свет. Але калі б я стаў апеляваць у сваіх работах да вобраза лядачага старога, які трапіў пад трамвай і праз некалькі дзён сканаў, то мяне проста не зразумелі б. Таму я і звярнуўся да вобраза жанчыны — у еўрапейскай традыцыі выразніка душэўных памкненняў, гэтакага часовага прыстанішча творчай энергіі, здольнай на неверагодныя рэчы. І жанчыны, якія прысутнічаюць у маіх работах, — гэта ж насамрэч не жанчыны, гэта сам Гаўдзі.

* У вас павінна быць выразнае ўяўленне, што вы робіце і навошта вы гэта робіце. Усё астатняе — як вы робіце, з дапамогай чаго вы робіце — гэта справа пятнаццатая. На першым месцы павінны быць вашы ўнутраныя чыстыя матывы. Гэта самае галоўнае.

Гутарыў з Валерыем Вядрэнкам і слухаў яго лекцыю Мікола ЧЭМЕР.