Начны дазор Сяргея Швайко

Імя блогера, праграміста, фатографа, а таксама, (як ён жартуе сам пра сябе) вандроўніка, аўтааматара, дызайнера, будаўніка, электрыка, аўтаслесара, сантэхніка Сяргея Швайко пакуль вядома ў дастаткова вузкім асяроддзі людзей. Ды і тое — пераважна заўсёднікаў сацыяльных сетак, дзе Сяргей адчувае сябе, здаецца, найлепш. Але гэта, можна не сумнявацца, толькі пакуль, бо справа, якую Сяргей лічыць сваім хобі, відавочна, заслугоўвае больш шырокай агалоскі. 
Калі гаварыць зусім коратка і літаральна, Сяргей Швайко фатаграфуе па начах руіны і іншыя закінутыя мясціны, якіх шмат у нашай краіне. 
Калі ж паспрабаваць больш пільна прыгледзецца да справы, якой ён займаецца, то неўзабаве адкрыецца яе глыбінны метафарычны змест — Сяргей Швайко вымае руіны з цемры, высвечвае, ажыўляе іх, паказвае іх прыгажосць людзям. Ёсць у гэтага праекта свая невыпадковая назва — “Начны дазор. Руіны, якія прачнуліся”. І, як падаецца, ужо адно тое, што сваімі фотаздымкамі Сяргей прымушае руіны прачнуцца, вартае павагі.
А яшчэ выклікае захапленне той факт, што “Начны дазор” — унікальны праект, прыдуманы выключна самім Сяргеем, спалучаны з разнастайнымі тэхнічнымі і іншымі цяжкасцямі. Уявіце сабе толькі вось гэта: ноч, цемра, вы знаходзіцеся адны ў абсалютна бязлюдным месцы, нярэдка абвеяным паданнямі аб зданях, цмоках або вампірах… 
А ноччу, у далечыні ад цывілізацыі і гарадскіх агнёў, сапраўды, можа здарыцца рознае. Сяргей Швайко не па чутках ведае гэта. Праўда, потым распавядае пра ўсё з ледзь улоўнай усмешкай.
Пра свой “Начны дазор” Сяргей расказаў надоечы нашаму карэспандэнту.

Сяргей Швайко памятае ўсе свае начныя дазоры, але, вядома ж, адны лепш, другія горш. Добра памятае, напрыклад, самы першы. Праўда тады, тры гады назад, гэта яшчэ быў не дазор, а проста паездка з сябрамі на адпачынак у вёску Белая Царква Чашніцкага раёна Віцебскай вобласці. Усё адбылося спантанна — напэўна, так, як і павінна было адбыцца. “У той дзень мы нешта закапаліся, змарнавалі шмат часу на нейкія непатрэбныя справы і выехалі дастаткова позна, — успамінае Сяргей. — Прыехалі на месца, калі пачыналіся прыцемкі, так званая “блакітная гадзіна” на прафесійным жаргоне фатографаў. Я быў злы. Каб неяк супакоіцца, вырашыў пафатаграфаваць руіны тамтэйшай царквы. Дастаў фотаапарат, настроіў. А тым часам мой сябар Аляксей пайшоў унутр царквы і запаліў там ліхтарык. Я ўбачыў святло ўнутры і міжволі ахнуў ад фантастычнасці ўбачанай карцінкі. Тут жа папрасіў Аляксея там пастаяць і патрымаць хвілінку ліхтарык. А сам пачаў здымаць. Так атрымаўся першы фотаздымак. Калі ўжо вярнуўся дадому, паглядзеў на тое, што я адзняў, і сказаў сабе: “А гэта ж сапраўды здорава!” З таго часу ўсё і пачалося. Я зразумеў, што з дапамогай падсветкі можна рабіць вельмі цікавыя рэчы. Заставалася толькі вырашыць многія тэхнічныя пытанні — адкуль браць электраэнергію, якія выкарыстоўваць ліхтары, аб’ектывы, акумулятары і гэтак далей. Але галоўнае для мяне было ўжо вырашана — я ведаў, што наперадзе будзе яшчэ не адзін начны дазор”.
Адметна, што Сяргей не робіць са сваёй тэхналогіі ніякага сакрэту — ахвотна дзеліцца з усімі цікаўнымі парадамі адносна таго, як усталёўваць святло, як выбіраць ракурсы, як, уласна кажучы, здымаць, а потым апрацоўваць здымкі. Але вельмі падрабязных інструкцый даваць не любіць, бо, як прызнаецца, баіцца ўвесці людзей у зман — “яшчэ сам да канца не разумею, што я раблю”. А тым не менш дзякуючы яго заўзятасці і, калі заўгодна, чалавечай смеласці нараджаюцца ўсё новыя і новыя цуды-здымкі, і нават цяжка паверыць, што ўсё гэта зроблена адным чалавекам не ў прафесійнай студыі, што ўсё гэта знята “зяркалкай” пачатковага ўзроўню. А яшчэ цяжка паверыць у тое, што ўсё гэта — наша Беларусь. Верыць пачынаеш тады, калі слухаеш расповеды Сяргея пра яго начныя прыгоды. А колькі было ў яго начных дазораў, столькі ж, мабыць, было па-свойму цікавых гісторый.
Напрыклад, паездка ў вёску Дубок, што на Ашмяншчыне. “Я прыехаў туды і пайшоў агледзецца. Мясціны там надзвычай прыгожыя, але сама вёска закінутая, жывуць усяго тры старыя чалавекі. Я ўбачыў там стары драўляны дом з чарапічным дахам і дзіркамі ў ім. Быў упэўнены, што там ужо не жыве ніхто, падыходжу, збіраюся ўжо ўвайсці, але тут аднекуль як з-пад зямлі вылазіць нейкі дзядок. Няма нагі, інвалід. Мы разгаварыліся, і ён расказаў, што раней у гэтым доме жыў пан і пра гэтага пана хадзілі чуткі, маўляў, ён любіў гуляць у карты з чортам. Аднойчы ўшчэнт прайграў. І чорт яму загадаў залезці на вялікі дуб побач з хатай і крычаць адтуль зязюляй. Пан выканаў загад чорта. І з той пары ўся вёска рэзка змянілася. Людзі сталі варагаваць адно з адным. Нават сусед з суседам не мог паладзіць. “Нас сёння засталося толькі трое жыхароў, здавалася б, і дзяліць ужо няма нам чаго, але ўсё роўна жывём як кот з сабакам”.

Здараюцца з Сяргеем і пацешныя гісторыі, як вось гэтая, што адбылася ў вёсцы Слабодка Бешанковіцкага раёна. Сяргей здымаў там закінутую царкву перад заходам сонца. Ужо ўсталяваў святло, падрыхтаваўся, і раптам чуе нечыя крокі недалёка — шарх, шарх… Гэта быў якісьці вясковы дзед. Падыходзіць да Сяргея і адразу: “Што вы тут робіце? Вы не шпіён?”. Той сумеўся, адказаў, што ніякі не шпіён, а проста фатаграфуе царкву, каб атрымаць прыгожы здымак. А дзед не сунімаўся: “Ды што тут фатаграфаваць! Яе рэстаўрыраваць трэба, вунь якая ўся страшная, непрыгожая, разваленая… Вы дакладна не шпіён?” Тады Сяргей знайшоў што адказаць таму недружалюбнаму дзеду: “А што, у вас тут сакрэтныя аб’екты ёсць?” Той пастаяў-пастаяў крыху, нічога не сказаў і пайшоў сабе прэч. Толькі крокі — шарх, шарх…
Наогул жа, па словах Сяргея Швайко, мясцовыя людзі часцей за ўсё з цікавасцю назіраюць за яго здыманнем. Падыходзяць, пытаюцца: а што, а як, а навошта. І Сяргею даводзіцца цярпліва тлумачыць — навошта. Далёка не кожны мясцовы жыхар адразу разумее, што гэта значыць — разбудзіць руіны.
Наступная ж гісторыя вартая таго, каб пра яе расказаць падрабязна, ва ўсіх фарбах. Таму слова самому Сяргею.
— Гэта быў мой 13-ы дазор. Адной халоднай, панылай лістападаўскай чорнай-чорнай ноччу, на чорнай-чорнай машыне я паехаў у бермудскі трохвугольнік Беларусі — у чорны-чорны замак у мястэчку Гальшаны. Выпраўляючыся ў гэтую вандроўку, я, безумоўна, ведаў, што гэта самае містычнае месца на Беларусі, што тут розных вусцішных легенд хопіць на паўнацэнны фільм жахаў. Ведаў пра Чорнага манаха — аднаго хлопца, якога замуравалі ў падвале адной з вежаў за тое, што апранаўся манахам, прыходзіў у такім выглядзе да сваёй палюбоўніцы. І аднойчы яе муж злавіў закаханую парачку на месцы злачынства. Ведаў і пра Белую пані — ні ў чым невінаватую дзяўчыну, жонку аднаго з будаўнікоў, якія ўзводзілі кляштар францысканцаў, а адна са сцен увесь час трэскалася і разбуралася, і тады было вырашана прынесці чалавечую ахвяру — першую дзяўчыну, якая прынясе будаўнікам абед. Як і Чорнага манаха, яе замуравалі жыўцом у сцяну манастыра, і пасля гэтага з будаўніцтвам ужо не было праблем. У 1997 годзе падчас чысткі падвала рабочыя знайшлі ў сцяне жаночы шкілет. А праз некалькі месяцаў усе яны памерлі. Сцяна зноў трэснула, а ў будынку манастыра, які на той час служыў філіялам гістарычнага музея, пачала з’яўляцца Белая панна — непасрэдна пад кабінетам дырэктара філіяла… Нарэшце, я ведаў і гісторыю пра тое, як у 2002 годзе ў Гальшаны на сваю бяду паехалі пяць цікаўных турыстаў, у тым ліку адзін маскоўскі журналіст. Пераначавалі ў замку. Праз год адзін памёр ад сухотаў. Яшчэ праз паўгода ў аўтамабільнай аварыі насмерць разбіўся маскоўскі журналіст. Потым неўзабаве яшчэ аднаго з той пяцёркі зарэзалі зімой у п’янай бойцы, яшчэ адзін учыніў суіцыд па вясне, пяты проста спіўся… І вось, ведаючы пра ўсё гэта, я туды паехаў. Як заўсёды, адзін. Як заўсёды, на ноч гледзячы.

Я вырашыў, што здымаць Гальшанскі замак трэба толькі позняй восенню, у лістападзе, калі будзе поўня. А тут яшчэ і супадзенне — 13-ы дазор. Амаль месяц я штодзённа вывучаў сайты прагнозаў надвор’я і месячны каляндар. І вось аднойчы, седзячы на працы, я канчаткова адважыўся: “Або сёння ноччу, або ніколі”. Вечарам я напісаў запавет, сабраў усё абсталяванне і выйшаў на вуліцу. Ускінуў вочы на неба. Воблачна, поўні не відаць. Я пачаў сумнявацца: а ўсё-такі, можа быць, адкласці паездку? І раптам хмары разышліся, і ў міжхмарным “акне” вызірнула поўня. Якое ж гэта было відовішча! “Добры знак!” — падумаў я. Пакуль даставаў з кішэні тэлефон, папярэдзіць жонку, што я еду ў Гальшаны, поўня гэтак жа раптоўна знікла. “Так, так, ночка будзе напружанай!” — сказаў сам сабе я, склаў штатывы і ліхтары ў багажнік, сеў за руль і завёў матор. Але тады я яшчэ нават не падазраваў, наколькі напружанай будзе ночка.
Прыехаўшы на месца амаль апоўнач, я спачатку ўважліва агледзеўся. Толькі чорнае неба,толькі поўня і толькі мігатлівыя зоркі. І холад. Так, холад, які зыходзіў ад саміх напаўразбураных замкавых сцен. Я пачаў усталёўваць асвятленне. Мяне здзівіла, што ад сцен раз-пораз зыходзілі нейкія незразумелыя гукі, быццам недзе ў іх тоўшчы журчэў ручай. І самае дзіўнае, што як толькі гук знікаў, я пачынаў нервавацца, а як зноў з’яўляўся, супакойваўся. Неяк усё гэта мне надакучыла і я вырашыў паслухаць музыку. Усё было выдатна, пакуль у навушніках не загучала нейкая трывожная песня. Са злосцю я выцягнуў з вушэй навушнікі — лепш усё-такі слухаць сцены.
Так незаўважна мінула некалькі гадзін, я настроіў святло і пачаў чакаць добрай пазіцыі месяца і хоць нейкага воблачка на ім. І тут, калі я зірнуў на гарызонт, зноў халадок прабег па маёй спіне — агромністым фронтам, закрыўшы сабой усё неба, на мяне і замак насоўвалася велізарная хмара. Так з’явілася першае фота. Цяпер патрэбна было здымаць аркі і аркады рэшткаў скляпенняў, а для гэтага я мусіў пайсці туды, углыб — непасрэдна на тэрыторыю Чорнага манаха.
А далей пачалася самая сапраўдная чартаўшчына! Узяўшы з сабой штатывы, заходжу на руіны. Дзейнічаю вельмі асцярожна, каб не спатыкнуцца і не ўпасці з 4-5-метровай вышыні. І раптам… усё патанае ў абсалютнай цемры! Разумею, што перастаў свяціць мой кішэнны ліхтарык. Усміхаючыся (пакуль яшчэ ўсміхаючыся), мяняю батарэйкі. Бяру 3 штатывы са святлом і спускаюся ў скляпенні. Стаўлю першы штатыў, другі… і тут нехта рэзка хапае мяне за бот! Шок! Азіраюся назад — гэта мне на бот упаў першы штатыў. Стараюся не думаць, чаму ж ён раптам упаў, але мне ўжо не да ўсмешак. Падымаю першы штатыў, стаўлю трэці, з палёгкай выбіраюся з сутарэнняў і чую нейкую гучную музыку, якая рэзка ўрываецца ў цішыню. Зноў шок! А гэта загучаў мой мабільны — жонка цікавілася, як у мяне справы.
Хуценька пагутарыўшы, іду “цэліцца” ў вочка, шукаю кадр… і тут гасне святло на першым штатыве. Разумею, што настала пара мяняць акумулятар. Бяру два запасныя, таму што ведаю, што на другім ліхтары стаіць такі ж. Зноў спускаюся ў падвал. Неўзабаве, як я і думаў, гасне святло на другім штатыве. Жартую сам сабе, маўляў, хоць нешта ідзе па плане. Выходжу наверх, і тут гасне трэцяе святло. Але чаму? Там жа акумулятар значна большай ёмістасці! Вяртаюся ў падвал. Не мяняю акумулятар, проста выключаю і ўключаю яго — усё працуе! Хуценька выбягаю з падвала, і пакуль нічога не пагасла, бяру чацвёрты штатыў і нясу яго ў падвал, каб паставіць у правай частцы кадра. І тут я дранцвею ад жаху — проста перада мной стаіць вялізны чорны кот і неадрыўна глядзіць на мяне! “Ах ты, гад!” — з гэтымі словамі замахваюся на шкоднае стварэнне і… праз секунду губляю раўнавагу, падаю з усяго размаху на зямлю.
Дарэмна я шукаў ката, калі падняўся. Ён некуды знік, як быццам растварыўся. А мне на той момант ужо ўсё надакучыла. Я ўжо думаў пакідаць гэтае зачараванае месца, здыманне амаль было завершана. Заставалася зрабіць яшчэ пару-тройку кадраў. Я раблю некалькі кадраў, ужо амаль не рупячыся пра іх мастацкасць, пераводжу дыханне, але раптам гасне святло на пятым штатыве, які стаяў каля камеры, — так званае “запаўняючае святло”. І тут я канчаткова вырашаю, што хоць я атэіст і чалавек не прымхлівы, але намёкі разумею добра. Так хутка я ніколі не збіраўся ў дарогу дадому. Недзе а шостай раніцы я пакідаю Гальшаны, выязджаю на адкрытую шашу і думаю, што трэба прыпыніцца, каб хоць гадзінку паспаць — усё-такі да Мінска ехаць мінімум дзве гадзіны. Ужо шукаю вачыма месца для адпачынку і бачу на аўтобусным прыпынку… дзяўчыну. Усю ў белым. Гэта было ўжо занадта. Чорнага манаха я пабачыў, Белую панну — таксама… Што далей? Нарэшце, прыпыняюся, вырашаю паглядзець уважліва відэарэгістратар — што ж за дзяўчына там была. Відэарэгістратар не ўключаецца. Мяне ахапіла сапраўдная паніка. Балазе, пачынала віднець, і тая дзіўная ноч заканчвалася.
Як і вырашыў, крышку паспаў. Супакоіўся. Ну, падумаеш, селі акумулятары, “глюкнуў” кітайскі выключальнік, дзяўчына, апранутая ў белае, спяшаецца а шостай некуды далёка на працу. Птушкі спяваюць, Зямля круціцца, сонца не пагасла…

Вось такую гісторыю расказаў мне Сяргей Швайко. Між іншым, паслухаўшы яе, я высветліў для сябе многае з Сяргеевай работы. Мой суразмоўца нават апярэдзіў некаторыя мае пытанні, і я ўжо мог не пытацца ў яго, напрыклад, пра тое, ці начытваецца ён гістарычных звестак аб тым ці іншым месцы перад чарговай вандроўкай, ці бывае яму часам сціхотна ў дазоры, ці хвалюецца за яго жонка, калі ён адлучаецца на здыманне, ці бываюць непрадказальныя моманты ў яго незвычайным хобі. Самае цікавае, што літаральна за дзень да сустрэчы з Сяргеем я са сваімі калегамі, супрацоўнікамі рэдакцыі нашай газеты, быў у Гальшанах. Гэта была вясёлая карпаратыўная паездка. На шчасце, нам патрапіўся дасціпны і дасведчаны экскурсавод, які таксама расказваў усе вышэйзгаданыя легенды і пра замак, і пра Чорнага манаха, і пра Белую панну… Натуральна, мы былі ў Гальшанах у дзённы час: шчабяталі птушкі, ярка свяціла сонца, яшчэ імкнучыся адарыць сваім зыркім святлом і нас, і старажытныя руіны. І, папраўдзе, ад самога замка, нягледзячы на жудасныя расповеды экскурсавода Паўла, засталіся прыемныя светлыя ўражанні. Асабліва весела было дзецям, якія паехалі з намі: за нейкую гадзіну яны паспелі прасканіраваць усе сцены і скляпенні. Але вось жа дзіўна: гэта ж таксама па меншай меры нейкае супадзенне, што я быў у Гальшанах, а на наступны дзень мне мой суразмоўца вырашыў расказаць ва ўсіх падрабязнасцях пра сваю фотавандроўку менавіта ў гэтае мястэчка. Я бачыў адны Гальшаны, ён — зусім іншыя. А ў выніку ў маім уяўленні стварыўся якісьці дзівосны зборны вобраз. І нават уласныя здымкі Гальшан пасля расповеду Сяргея я ўбачыў зусім па-іншаму. Можа, мне проста пашанцавала паслухаць двух цікавых людзей (экскурсавода Паўла і Сяргея Швайко) амаль у бесперапыннай паслядоўнасці. А можа, я проста бачу незвычайнае там, дзе яго няма? Хто яго ведае.
Тым часам, як яшчэ мне прызнаўся Сяргей, у сваім захапленні начнымі здымкамі руін ён вылучае некалькі прынцыповых момантаў. Па-першае, ён атрымлівае асалоду ад таго, што сваімі фота можа ў пэўнай ступені абуджаць цікавасць да айчыннай гісторыі ў тых, хто іх бачыць. “Людзі пачынаюць проста па-іншаму прачытваць тую ці іншую мясціну, — вобразна сказаў ён. — Звычайна ж людзі глядзяць на руіны як на нешта непатрэбнае або тое, што трэба ўзнавіць, адрэстаўрыраваць. А я паказваю іншы бок руін — таямнічы, можна сказаць, нават прыгожы, эстэтычны. Вельмі радуе, калі пасля таго, як выкладзеш новыя здымкі ў блогу, чытаеш захопленыя каментарыі ад усё новых і новых незнаёмцаў, словы ўдзячнасці за тое, што раблю”.
Па-другое, Сяргей Швайко шчаслівы ад той думкі, што робіць усё гэта для душы. “Мне проста падабаецца гэтым займацца. Дзякуй богу, зарабляю на жыццё ў зусім іншым месцы (у кампаніі IBA. — М.Ч.). А тут я вольны мастак — здымаю што хачу і як хачу. Працэс здымання, чаканне прыцемак, вылічэння патрэбнага становішча сонца ці месяца прыносяць мне сапраўдны кайф. А вось апрацоўку я не вельмі люблю. І яшчэ ведаю, што ніколі не буду здымаць вяселлі”.
Нарэшце, па-трэцяе, нягледзячы на ўсю фэнтэзійнасць і загадкавасць фотаздымкаў, якія атрымліваюцца ў Сяргея Швайко ў канчатковым выніку, яны, як гэта нядзіўна, закліканы яшчэ і вызваляць людзей ад забабон і неапраўданых страхаў. Усё насамрэч проста. Фотаздымкі Сяргея — гэта рэальнасць. Значыць, цалкам рэальна было фатаграфаваць ноччу ў самым страшным замку Беларусі, значыць, там не было прывідаў ці зданняў, якія сарвалі б здыманне. “Я магу расказаць, як рабіў кожны свой кадр. Чарцей не бачыў нідзе. А тым больш не трэба баяцца чорнага ката, які перабягае перад табой дарогу!”.
Але ўсё-такі чытач ужо ведае, якой цаной іншым разам робяцца такія кадры. Проста Сяргей Швайко не любіць слова “пужацца”. З усмешкай расказвае, што падчас яго начных вылазак заўсёды ёсць небяспека таго, што на цябе можа зваліцца цагліна, а з лесу за спінай выскачыць якая-небудзь чупакабра ці хоць бы злы вясковы сабака. “У кожным новым месцы свае асаблівыя насельнікі — сярод людзей, жывёл, птушак. Няма двух аднолькавых месцаў, як няма двух аднолькавых чалавек. Руіны абуджаюцца і пачынаюць узрушана шаптаць”.

Мікола ЧЭМЕР.
Фота аўтара і Сяргея ШВАЙКО.