Аляксандр ЛЕНКІН: “Вучыць глядзець мультфільмы трэба не дзяцей, а дарослых…”

Наш сённяшні суботні госць — вядомы кінарэжысёр-мультыплікатар, сцэнарыст, акцёр, мастак Аляксандр Ленкін. Як рэжысёр і сцэнарыст ён стварыў такія папулярныя стужкі, як “Зімоўе звяроў”, “Прыгоды рэактыўнага парасяці”, “Церам-церамок” і многія іншыя. Але на сустрэчу з Аляксандрам Адольфавічам я ішоў, каб пагаварыць не толькі як з адметным творцам, але — і, можа быць, нават у большай ступені — як з мастацкім кіраўніком студыі анімацыйных фільмаў кінастудыі “Беларусьфільм”, чалавекам, відавочна, здольным паглядзець на анімацыйны кінематограф у якасці крытыка і дарадчыка. Нагода ў мяне была больш чым усцешная — апошнім часам з культурнага фронту, бадай, штомесяц ці нават штотыдзень прыходзяць звесткі пра перамогі беларускіх мульцікаў на самых розных міжнародных фестывалях. Як даюцца гэтыя перамогі? З чаго складаецца поспех той ці іншай мультыплікацыйнай карціны? Ці можа (і ў якой ступені) выхоўваць анімацыйная стужка дзяцей? Ці павінен да гэтага імкнуцца рэжысёр? Пра гэта і не толькі гутарым з Аляксандрам Ленкіным.

— Аляксандр Адольфавіч, мультыплікатарам трэба нарадзіцца? Як было ў вашым выпадку?
— Усё асяроддзе, у якім я жыў у дзяцінстве (я наведваў гурткі па выяўленчым мастацтве, вучыўся ў музычнай школе і г.д.), так ці інакш трымала мяне ў стане творчасці. Да таго ж мой дзядзька Ігар Віктаравіч Волчак — вядомы рэжысёр-мультыплікатар. Недзе ўжо ў 8 класе я вызначыўся, што кіно будзе галоўнай справай у маім жыцці (праўда, тады я хацеў быць рэжысёрам ігравога кіно). Паступіў у Шчэпкінскае вышэйшае тэатральнае вучылішча ў Маскву, дзе маім аднакурснікам быў, у прыватнасці, Дзмітрый Харацьян. Потым так атрымалася, што перавёўся ў наш Тэатральна-мастацкі інстытут на акцёрскае аддзяленне. Пасля яго заканчэння неяк зусім выпадкова трапіў у нашу анімацыйную студыю і пачаў працаваць асістэнтам мастака-мультыплікатара. Калі канкрэтней, то ёсць такая прафесія — фазаўшчык. Мультыплікатары малююць так званыя “кампаноўкі”, а я маляваў так званыя “фазы паміж кампаноўкамі”. І калі я ўпершыню ўбачыў на экране адну са сцэн фільма, намаляваную мной, зразумеў, што маю справу з сапраўднымі чарамі. У долю секунды вырашыў, што буду займацца толькі анімацыяй. Таму што гэта насамрэч чароўнае мастацтва.

— Ці можна так сказаць, што ў анімацыі нешта мае першаснае значэнне — напрыклад, гук, выява, акцёрская работа?
— Не. Анімацыя — гэта сінтэтычнае мастацтва, дзе важна без выключэння ўсё: наколькі ты цікава расказваеш сваю гісторыю, наколькі цікавая гэтая гісторыя сама па сабе, як ты яе афармляеш, як уводзіш туды персанажаў і як яны адчуваюць сябе ў гэтай прасторы, як мяняецца гэтая драматургічная прастора, як яна дыхае, як жыве і г.д. Таксама складаныя ўзаемаадносіны ў мультыплікацыі паміж выявай і гукам. На самай справе гук — гэта палова ўражання. Нават самую прыгожую карцінку можна забіць дрэнным гукам. Нарэшце, у кожнага фільма свае задачы. Акрамя творчасці, ёсць задачы, звязаныя, напрыклад, з вучэбным працэсам, пошукам нейкіх стылявых рашэнняў і ўсякімі іншымі нюансамі. І толькі калі ўсе складнікі з тых, якія я пералічыў, складваюцца ў адну цэласную карціну, як бы супадаюць адно з адным, тады атрымліваецца добрае кіно.

— Звычайна мульцікі — гэта першае кіно, якое глядзіць маленькае дзіця… Але ці павінны бацькі яшчэ вучыць сваіх дзяцей глядзець мульцікі?
— Не, першае “кіно”, якое глядзіць дзіця па тэле, — гэта рэклама. (Смяецца. — М.Ч.) Калі ж сур’ёзна, то навучыць дзіця глядзець мульцікі, па-мойму, немагчыма. Тут спрацоўваюць ужо нейкія прыроджаныя моманты, інстынкты. Але я скажу так: вучыць глядзець мультфільмы трэба дарослых. Прычым рабіць гэта трэба абавязкова. Самая вялікая бяда ў тым, што вельмі многія дарослыя лічаць, што яны разбіраюцца ў анімацыі. А мне здаецца, што нават самі аніматары, якія дастаткова доўга займаюцца сваёй прафесіяй, іншым разам не разумеюць, якой прафесіяй яны займаюцца…

— А дарослых як трэба вучыць? Што ім трэба сказаць?
— Ім трэба сказаць, па-першае, каб яны глядзелі той ці іншы фільм да канца, а па-другое, каб яны не рабілі ніколі нейкіх паспешных высноў наконт таго, што ўбачылі. Тут, разумееце, ёсць столькі розных спецыфічных нюансаў. Вось, напрыклад, фільм “Ну, пачакай!” — гэта, на вашу думку, добры фільм ці дрэнны?

— Мне заўсёды здавалася, што класны, што гэта класіка жанру…
— А мне здаецца, што гэта жахлівае кіно. Кічовае мастацтва, якое знішчае псіхіку як дзяцей, так і дарослых.

— Вы гэта сур’ёзна?
— Абсалютна! Разумееце, у чым справа. Проста я выхоўваўся ў свой час на лепшых узорах мастацтва. Напрыклад, у 5 гадоў я гартаў альбом Шышкіна, і для мяне гэта было такім узрушэннем — як так здорава можна маляваць лес, якія там забаўныя мішкі! Тады Шышкін быў маім любімым мастаком. А ў 6 гадоў маім любімым мастаком ужо быў Мікеланджэла. У музыцы выхавальнікамі майго густу былі Рахманінаў, Шастаковіч, Бетховен, урэшце, “Бітлз”. У літаратуры — Чэхаў, Талстой, Шэкспір… Карацей, я выхоўваўся рознабакова, але на ўзорах прызнаных майстроў культуры. Тое самае было з кіно. Я ўжо гаварыў, што ў анімацыю трапіў пасля інстытута, гэта значыць, у 23 гады, калі быў ужо дастаткова сфарміраваным маладым чалавекам. Але ў інстытуце я глядзеў геніяльны фільм Юрыя Нарштэйна “Казка казак”… І вы думаеце, што я пасля Нарштэйна буду называць класікай “Ну, пачакай!”? Гэты абсалютны прымітыў, дзе ўвесь час адзін персанаж ганяецца за другім, дзе яны вечна падаюць, удараюцца, тонуць — і больш нічога, акрамя гэтага.

— Ці можна гаварыць пра феномен сучаснай беларускай мультыплікацыі, зважаючы на шматлікія ўзнагароды, якія прывозяць з фестываляў нашы рэжысёры?
— Пра феномен не ведаю. Але тое, што яна на пад’ёме — безумоўна. Варта разумець, што тут усе мы, прафесіяналы, ведаем, што робім. Ацэнка ў нас дастаткова аб’ектыўная, і нам не сорамна за сваю творчасць. Але калі ў нечым іншым разам і сумняваемся, то якраз звяртаем увагу на вынікі міжнародных кінафестываляў. І тут высвятляецца, што нашы фільмы на гэтых фестывалях, сапраўды, атрымліваюць і галоўныя прызы, і дыпломы нейкія. Успомніць хоць бы фільм Таццяны Кубліцкай “Піліпка”, які перамог у намінацыі “Лепшы анімацыйны фільм” у Чэхіі на фестывалі “Залаты чаравічак”. Ды і многія іншыя ўзнагароды, якія бралі нашы фільмы. Мы ж робім на нашай студыі недзе каля 10 анімацыйных карцін у год. Гэта, у прынцыпе, мала… А ўзнагарод так многа. Значыць, робім якасна і прафесійна.

— Аляксандр Адольфавіч, магчыма, наступныя мае пытанні пададуцца вам залішне пафаснымі, і ўсё ж… Ці павінен выхоўваць мульцік? Ці павінна там быць нейкае размежаванне дрэнных і добрых персанажаў, прыкладаў і антыпрыкладаў паводзін для дзяцей?
— Ды не, гэта правільныя пытанні. Але наогул, я лічу, мастацтва не выхоўвае. Яно проста ставіць нейкія канкрэтныя лакальныя задачы, і кожны з фільмаў, калі мы гаворым пра анімацыю, таксама ставіць такую лакальную задачу. Фільм падказвае, што існуе вось такая праблема і яна вырашаецца вось такім чынам. Напрыклад, праблема сяброўства і здрады… Галоўная ж задача мастацтва і, у прыватнасці, анімацыі — гэта фарміраванне густу ў дзяцей. Каб дзіця, сталеючы, развівалася духоўна, каб яно з гадамі разумела, што “Ну, пачакай!” — гэта кіч. А наўпрост выхоўваць… Напэўна, школа для гэтага больш адпаведнае месца, чым кіназала. Напэўна, правільна было б, калі б у школе выхоўвалі, а ў кіназале толькі намякалі на тыя ці іншыя праблемы.

— Ваш любімы мульцік з уласных і з сусветнай калекцыі?
— Як кажуць, пафасам на пафас! Мне падабаюцца ўсе мае фільмы! Нават калі б нейкі ў душы не падабаўся, я ўсё адно не сказаў бы. Таму што кожны фільм робіцца вельмі доўга, і намаганняў затрачваецца шмат — і душэўных, і фізічных, і ментальных. Гэта, уласна кажучы, як нарадзіць і выхаваць дзіця. А дзеці бываюць розныя па характары і па іншых якасцях. Не ўсе дзеці ідэальныя, не ўсе прыносяць шчасце для бацькоў. Але гэта ўсё-такі дзеці, і для мяне яны ўсе дарагія. І потым, ведаеце, не мая гэта задача — гаварыць, які фільм добры, а які дрэнны. Няхай іншыя пра гэта гавораць… Што тычыцца сусветнай калекцыі, то тут спыніцца на нейкім адным фільме, нават на дзясятцы ці сотні проста немагчыма.

— А вось мне аднойчы давялося пабываць на публічнай сустрэчы з вядомым расійскім паэтам Яўгенам Еўтушэнкам, і ён гаварыў праблізна так: “Калі вы хочаце зразумець, што такое сапраўдны кінематограф, паглядзіце фільм “Выкрадальнікі веласіпедаў” італьянскага рэжысёра Віторыа дэ Сіка”. Вы ўсё-такі не маглі б даць аналагічную параду наконт мультыплікацыі?
— Ну нельга ўвесь кінематограф зводзіць да аднаго фільма! Гэта вельмі разнастайная з’ява, неабдымны космас! Я, безумоўна, магу параіць, маўляў, паглядзіце “Казку казак”! Але тут жа ўзгадаюцца яшчэ “Прыгоды Баніфацыа”, “Віні Пух”, “Жыў-быў сабака”… Трэба паглядзець безліч фільмаў, каб арыентавацца ў космасе сусветнай анімацыі і спрабаваць рабіць нейкія высновы.

— Ці часта здараюцца ў вашым прафесійным жыцці нейкія кур’ёзы, непрадказальныя сітуацыі?
— Што тычыцца самога працэсу стварэння фільмаў, тут практычна няма ніякай імправізацыі — настолькі ўсё пралічана і прадумана загадзя. Але іншым разам здараюцца смешныя моманты пасля таго, як фільм ужо зроблены. Прыгадаю такую гісторыю. Неяк, здаецца, у 1997 годзе, я зняў паводле беларускай казкі фільм “Чаго на свеце не бывае” — каляровы, маляваны. Мы прыйшлі яго здаваць кіраўніцтву кінастудыі, тыя паглядзелі, сказалі, што ўсё добра, але чаму фільм чорна-белы? Маўляў, мы ж заказвалі каляровы фільм, а вы зрабілі чорна-белы. Я падумаў тады адразу: напэўна, я звар’яцеў, бо я ж толькі што глядзеў разам з імі каляровае кіно, і як быццам там было і зялёнае, і чырвонае, і жоўтае — якое хочаш. Кажу ім: “Як чорна-белае?” А яны мне: “Ну чорна-белае…” Думаю, што дакладана звар’яцеў, перапрацаваўся. Прапаноўваю ім склікаць яшчэ адзін мастсавет, каб паглядзела больш людзей. Хай скажуць, чорна-белае я зняў кіно ці каляровае.
Праз два дні сабралі яшчэ адзін мастсавет. Я гэтыя два дні хадзіў і ніяк не мог зразумець, што адбываецца. І вось паглядзеў той фільм пашыраны мастсавет. Ура! Сказалі, што кіно каляровае. Я тады ўздыхнуў з палёгкай. Але ўсё роўна непакоіла думка, чаму яны спачатку гаварылі, што я зняў чорна-белае кіно, чаму рабілі з мяне вар’ята? А потым успомніў, што недзе за месяц да гэтага іншы рэжысёр здаваў, сапраўды, чорна-белае кіно, і чыноўнікі з Мінкульта тады вельмі злаваліся, бо хацелі, каб фільм быў каляровым. І вось цяпер, калі здаваў фільм я, начальства студыі было настолькі перапалоханае з-за таго выпадку, што глядзела маё каляровае кіно, а бачыла чорна-белае. Праўду кажуць, што чалавек бачыць не тое, што бачыць, а тое, што хоча бачыць. І ў страху вочы вялікія.

— Аляксандр Адольфавіч, што ў вашых асабістых творчых планах і планах студыі анімацыйных фільмаў кінастудыі “Беларусьфільм”?
— З асабістымі ўсё больш-менш зразумела. Цяпер мы здымаем серыял “Рыбка па імені Нельга”. Зараз працуем над 5-й серыяй, а ў перспектыве будуць 6-я, 7-я і 8-я. Спадзяюся, што на 8-й серыял завершыцца. А ўжо колькі часу зойме гэтая работа, сказаць не магу. Можа, год, можа, два… Што тычыцца студыі, то планы грандыёзныя. У нас многа яркіх рэжысёраў, многа цікавых маладых мастакоў, і калі фінансаванне застанецца на тым жа ўзроўні, на якім яно было апошнія два-тры гады, то ўпэўнены, мы яшчэ не раз парадуем нашых гледачоў добрымі анімацыйнымі фільмамі.

— Вялікі дзякуй за гутарку! Поспехаў!

Мікола ЧЭМЕР.
Фота аўтара.