Пісьменніца Людміла Рублеўская: “У кожным маім рамане ёсць чалавек, у якога я шчыра закахана…” 

Сучасную беларускую літаратуру сёння цяжка ўявіць без аднаго з самых папулярных, самых запатрабаваных і, галоўнае, самых цікавых і неардынарных аўтараў — вядомай пісьменніцы, паэтэсы, даследчыцы Людмілы Рублеўскай. Як кажуць, з зайздросным пастаянствам яна выходзіць да свайго ўдзячнага чытача, дорачы яму прыемныя хвіліны знаёмства са сваімі ўсё новымі і новымі кнігамі — раней пераважна паэтычнымі, а ў новым стагоддзі ў большасці авантурна-прыгодніцкімі раманамі ды аповесцямі, у цэнтры якіх часта апынаецца прыдуманы ёй нацыянальны рамантычны герой з не прыдуманым, а наканаваным гістарычнай самасвядомасцю нацыянальным рамантычным міфам. Імя Людмілы Рублеўскай з поўным на гэта правам можна было б назваць брэндавым у тым сэнсе, што яе кнігі сапраўды чытаюць і іх чакаюць, абмяркоўваюць на інтэрнэт-форумах і падчас адкрытых публічных дыскусій, па іх пішуць дыпломныя і курсавыя работы, іх перакладаюць на замежныя мовы і суадносяць з сучаснай беларускай літаратурай у цэлым. Тым больш цікава напярэдадні свята 8 Сакавіка пазнаёміцца з пісьменніцай не толькі ўласна як творцай, але і проста як чалавекам, колішняй школьніцай, сённяшняй жонкай і маці, мысляркай-патрыёткай… Такі вось шырокі кантэкст нашай гутаркі.

— Людміла Іванаўна, вы карэнная мінчанка, а значыць — ведаю гэта па сабе, карэнным мінчаніне, чые школьныя гады таксама прыпалі яшчэ на савецкі час, — вы хадзілі, напэўна, у тыповую трохпавярховую школу, побач — ні лесу, ні рэчкі, толькі цагляныя ці панэльныя каробкі, а ўнутры — строгія, рускамоўныя настаўнікі, любімыя і нелюбімыя, але з непазбежным пакараннем за прагулы ўрокаў, абавязковыя для наведвання, але да болю сумныя палітінфармацыі, пастаянныя піянерска-камсамольскія мерапрыемствы, дзяжурствы па паверхах, раздзявалцы, сталовай і г.д. Ці запомнілася вам нечым асаблівым тая школа, у якой вучыліся? Магчыма, нейкімі канкрэтнымі настаўнікамі ці якімісьці адметнасцямі самога ладу школьнага жыцця?

— Я вучылася ў мінскай сярэдняй школе № 16. Але мне як вучаніцы не вельмі пашанцавала, таму што гэта быў той час, калі ўсе дзеці вучыліся па месцы жыхарства і калі ў бацькоў асабліва не было магчымасцей выбраць школу для сваіх дзяцей. Калі ў першым класе набраных вучняў размяркоўвалі па класах (гэта я ўжо на сённяшнія свае мазгі разумею), тых дзетак, чые бацькі мелі, так бы мовіць, большую вагу, залічвалі ў клас “А”, а тых, чые бацькі былі папрасцей, — у іншыя. Карацей, я трапіла ў клас, дзе сабраліся дзеці, чые бацькі былі папрасцей.

Увогуле, гэта была дастаткова прасунутая на свой час школа — з фізічным ухілам, з вывучэннем англійскай мовы пачынаючы з другога класа, з пазаўрочнымі курсамі шахмат, рытмікі; школа, аказваецца, нават удзель­нічала ў выставах ВДНГ з нейкімі вучнёўскімі праектамі. Больш за тое, гэтая школа мае яшчэ дарэвалюцыйныя карані. Яе стварылі ў 1921 годзе, з’яднаўшы 7-ю вышэйшую пачатковую вучэльню і 28-ю пачатковую беларускую школу, у новы будынак на Бірузова яе перакінулі толькі ў 1964 годзе. Карацей, у школы была і добрая сучасная база, і багатая гісторыя, але з усяго гэтага мне засталося мала. Я не магу нічога добрага сказаць пра атмасферу, якая склалася ў маім класе. Мне літаральна даводзілася выжываць. Я ж была выдатніцай, дзяўчынкай, якая была запісана адначасова ў некалькі бібліятэк з пяці гадоў. А даводзілася мне вучыцца з некаторымі аднакласнікамі, бацькі якіх сядзелі тут жа, побач, у зоне строгага рэжыму, якая размя­шчалася паміж Кальварыяй і чыгункай. І з майго класа ўрэшце выйшла, можа, пяць ці нават больш крымінальнікаў. Тым не менш менавіта дзякуючы ўсяму гэтаму, мая школа многа дала мне перш за ўсё ў плане выжывання: навучыцца заставацца сабой у страшэнна жорсткіх умовах, захаваць сябе, нягледзячы не толькі на псіхалагічныя, але і фізічныя выпрабаванні. Сапраўды, я сёння думаю: калі б не было ў маім жыцці такой школы, можа, я і не стала б такой, якой стала.

Што да настаўнікаў, то ў мяне насамрэч ёсць каго ўспомніць як выдатных педагогаў і людзей. Найперш прыгадваецца выкладчыца працы і бібліятэкар Ніна Уладзіміраўна, жонка нашага слыннага пісьменніка Вячаслава Адамчыка і мама Адама Глобуса. (Дарэчы, брат Адама Глобуса Міраслаў Шайбак вучыўся ў паралельным класе.) Урокі працы Ніны Уладзіміраўны я ніколі не забуду, таму што гэта былі не толькі ўрокі ў прывычным разуменні гэтага слова, як кажа Валодзя (маецца на ўвазе Адам Глобус, ён жа Уладзімір Адамчык. — М.Ч.): “Мая мама вучыла Рублеўскую бліны пячы…”, але яшчэ і ўрокі этыкету, жаночай годнасці, умення паводзіць сябе далікатна, годна. Гэта насамрэч запомнілася на ўсё жыццё і зрабіла адбітак.

Яшчэ ў мяне была выдатная настаўніца англійскай мовы Валянціна Глазунова, якая, па-першае, давала цікавыя самі па сабе ўрокі, па-другое, увесь час задавала пера­кладаць вершы англійскіх паэтаў. І мне заўсёды былі ў вялікую радасць такія заданні. Я і цяпер памятаю, як перакладала Бёрнса, Шэлі, Байрана, як потым на ўроках чыталі тыя пераклады, як яны скрупулёзна разбіраліся настаўніцай і г.д. Словам, усё гэта было сапраўды надзвычай цікава і, асабліва па тым часе, неардынарна.

— І ўсё ж вы не давучыліся апошнія два класы старшай школы, пасля восьмага сышлі ў архітэктурна-будаўнічы тэхнікум…

— Так, я хацела сысці, хацела штосьці памяняць у сваім жыцці. Дарэчы, гэты момант я не раз апісвала ў сваіх творах. Наогул, маё дзяцінства і юнацтва побач з чыгункай — гэта багаты матэрыял нават для рамана. Дык вось, тады, скончыўшы восем класаў школы, мы з сяброўкай узялі даведнікі і сталі глядзець, куды можна далей пайсці вучыцца, толькі каб не ў ПТВ. А ў мяне на той момант ужо быў дастаткова багаты вопыт заняткаў у мастацкай студыі, якую вяла ў гарадскім Доме піянераў Кацярына Аляксандраўна Мізіна (пасля гэтая студыя атрымала званне “народная”), шмат малявала, удзельнічала ў конкурсах, таму выбар быў фактычна адзін — паміж мастацкім вучылішчам і архітэктурна-будаўнічым тэхнікумам. Я схілілася да другога варыянта, можа, таму, што сярод маіх сваякоў ёсць архітэктары, а можа, таму, што некаторыя мае знаёмыя мяне адгаворвалі ад выбару на карысць мастацкага вучылішча. Адна настаўніца адкрыта мне сказала: “Ты ўсё ж падумай… Можа, ты мастацкае вучылішча скончыш і ўсё жыццё бу­дзеш маляваць налепкі на пачкі з запалкамі”. Я тады так спалохалася. Я ж з юнацтва адчувала сябе перфекцыяністам. Мне адразу ўявілася вось гэтая страшэнная столь, вышэй якой я ўжо не змагу скочыць. Дарэчы, у літаратуры я ніколі не адчувала гэтай столі, са словам я магла зрабіць усё што заўгодна. Карацей, я ўзяла і пайшла ў архітэктурна-будаўнічы тэхнікум, хаця не зусім уяўляла, наколькі гэта звязана з нелюбімай мной матэматыкай і іншымі дакладнымі навукамі. Тым не менш я паступіла ў тэхнікум, там у мяне з’явіліся добрыя сябры, там у параўнанні са школай было ўжо зусім іншае адчуванне самастойнасці, адказнасці за сябе, волі і г.д. І я ніколі не пашкадавала, што ў маім жыцці была яшчэ і такая школа.

— Наколькі выпадковымі ці, наадварот, наканаванымі былі дзве наступныя значныя вехі вашай біяграфіі — вучоба ў Літаратурным інстытуце ў Маскве і на беларускім аддзяленні філалагічнага факультэта Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта? Як адбывалася ваша ўваходжанне ў літаратурны свет пасля свету архітэктурнага? 

— Гэта ўсё адбывалася, бадай, нават незалежна ад маёй волі. Безумоўна, архітэктурна-будаўнічы тэхнікум не быў той мяжой, на якой я хацела спыніцца. Для мяне гэта ўсё-такі быў этап, каб перасядзець. А найперш мяне, безумоўна, вабілі гуманітарныя навукі. Я хадзіла на курсы для паступлення на журфак, але ў глыбіні душы паступаць туды не хацела. Мая мама, хоць і працавала медсястрой, мела за плячыма дыплом аб заканчэнні завочнага аддзялення журфака. А чаму яна не працавала журналісткай? Справа ў тым, што тэмай дыпломнай работы яна ўзяла ў свой час творчасць Сіняўскага і Даніэля. Ёй вельмі падабаліся іх рэпартажы з месца падзей пасля ташкенцкага землетрасення. Яна з натхненнем працавала над дыпломам, а тут раз — і яны апынаюцца дысідэнтамі, іх арыштоўваюць. Ёй раілі змяніць тэму, яна адмаўлялася. Кіраўнік яе дыпломнай работы Барыс Стральцоў урэшце махнуў рукой, маўляў, ну што ўжо ў апошні момант перапісваць. І мама нейкім неверагодным чынам усё-такі абараніла свой дыплом па Сініяўскім і Даніэлі, калі тыя ўжо сядзелі! Але хто ж яе мог узяць на работу з такім дыпломам?!

Ведаючы гэтую гісторыю з мамай, я не надта рвалася на журфак. Два гады пасля тэхнікума працавала ў канструктарскім бюро на вытворчым аб’яднанні “Гарызонт”, увесь гэты час пісала, пісала, пісала — найперш вершы. А потым неяк трапіла на семінар маладых літаратараў у Каралішчавічах, дзе фактычна і адбыўся мой літаратурны дэбют, калі ўсе здзіўляліся, маўляў, адкуль яна такая ўзялася. Пасля семінара было першае выступленне на тэлебачанні, куды мяне запрасіў Рыгор Барадулін. Ён вёў там літаратурную перадачу і прадстаўляў маладых літаратараў. Неўзабаве я атрымала рэкамендацыю ў Літінстытут і, урэшце, з другога разу туды паступіла (першы раз я проста як след не ведала патрабаванняў). Такім чынам, Літінстытут дакладна быў наканаваннем. Я нават не помню, каб асабліва нешта там выбірала. І тым больш наканаваным быў потым перавод на філфак у Мінск, куды забраў мяне мой муж — паэт Віктар Шніп. Мы пазнаёміліся з ім у Маскве, калі я была першакурсніцай Літінстытута, а ён вучыўся там жа, на Вышэйшых літаратурных курсах. Падчас вучобы мы ажаніліся. І калі ён закончыў курсы (на іх вучацца два гады), натуральна, вырашыў, што жонка павінна быць побач з ім, у Мінску.

— Людміла Іванаўна, у яркім шматгалоссі вашага літаратурнага пакалення, бадай, як ніколі яшчэ не было раней у беларускай літаратуры другой паловы ХХ стагоддзя, асабліва моцна загучалі галасы літаратараў менавіта гарадскога паходжання. Хаця вы і не былі першай у гэтым сэнсе: узгадаем Уладзіміра Караткевіча родам з Оршы ці Міхася Стральцова, які нарадзіўся ў вёсцы Сычын, побач са Слаўгарадам, хадзіў у рускамоўную слаўгарадскую школу і сярод аднакурснікаў лічыўся гарадскім хлопцам… Ці было тады, калі вы ўваходзілі ў літаратуру ў 80-х, адчуванне нейкай перавагі перад калегамі вясковага паходжання, магчыма, нават нейкая фанабэрыя?

— Вось што-што, а фанабэрыя мне не ўласціва ні ў якіх адносінах! Ні ў адносінах “старэйшы — малодшы”, ні ў адносінах “гарадскі — вясковы”, ні ў адносінах “адукаваны — неадукаваны”. Я заўсёды бачу найперш сутнасць чалавека, а не абалонку. І яшчэ наконт фанабэрыі: выбачайце, у мяне ж муж з вёскі, з хутара, можна ска­заць, Маўглі, які вырас, фактычна дзяцей не бачачы. І таму, калі мы з Віктарам сустрэліся, назаўсёды звязалі жыццё (вось ужо, дзякуй богу, трыццаць гадоў жывём разам), якая ж тут фанабэрыя можа быць? Наогул, мне заўсёды цікава знаёміцца з тым досведам, якога не маю я. І гэты досвед заўсёды выклікае ў мяне толькі павагу. І ў Віктары мяне якраз вельмі вабіла, што ён паходзіць з такога натуральнага, можна сказаць, прыроднага асяроддзя, што ён з’яўляецца са­праўдным носьбітам роднай мовы, калі хочаце, нават нашай беларускай філасофіі… Дарэчы, што тычыцца мовы: калі вучылася на філфаку, я нават збірала лексічны матэрыял на яго радзіме, проста запісвала пачутае з размоў маці і бацькі Віці. І потым фрагменты тых маіх запісаў былі ўключаны нават у хрэстаматыі па дыялекталогіі. Таму ніколі ніякай фанабэрыі не адчувала і не магла адчуць. Больш за тое, я лічу, што людзі, якія выраслі ў правінцыі і пры гэтым, валодаючы інтэлектам, займаюцца самаадукацыяй, як правіла, куды больш цікавыя і больш цэласныя асобы, чым нашы рафінаваныя і нібыта адукаваныя гараджане. Менавіта ў правінцыі — не ў горадзе — хутчэй знойдуцца сярод людзей асобы-дыяменты, на якіх, дарэчы, у правінцыі ўсё і трымаецца: музеі, літаратурныя гурткі, уся культурніцкая работа. Я вельмі паважаю такіх людзей.

— Значыць, правінцыя і сёння па-ранейшаму з’яўляецца больш спрыяльнай глебай для літаратурнага, культурнага выхавання маладога чалавека, узрошчвання творчых талентаў?

— Сёння малады чалавек жыве не ў вёсцы і не ў горадзе. Ён жыве ў інтэрнэце. І чым далей, тым менш актуальным будзе гэтае пытанне.

— Як мне здаецца, вас можна справядліва назваць сэлфмэйдвумен — жанчынай, якая зрабіла сябе сама, якая прыходзіла да ўсяго выключна дзякуючы ўласнай інтуіцыі, уласнаму таленту, уласнай працаздольнасці. Або я памыляюся,  і на вашым творчым шляху ў вас былі вельмі важныя для вас дарадцы, якія накіроўвалі вас, дапамагалі вам?

— Сама, сама! (Смяецца.) Адзінае, з таго часу, як мы сустрэліся з Віктарам, мы, безумоўна, падтрымліваем адно аднаго ўсё жыццё. Гэта вялікі бонус! Я памятаю свае першыя публікацыі ў “Маладосці”, “Полымі”, “Нёмане”. Віця туды сваё заносіў, а заадно і маё!

Калі ж гаварыць ужо зусім без жартаў, то трэба ж разумець, што мы жывём усё-такі ў патрыярхальным грамадстве. Жанчыне, каб атрымаць той самы, што і ў мужчыны, сацыяльны капітал, трэба працаваць у два разы лепш і ў дзесяць разоў больш, чым мужчыну ў той жа прафесіі.

— Рыхтуючыся да інтэрв’ю з вамі, вычытаў у інтэрнэце: у 2013 годзе па выніках галасавання ў рамках сумеснага праекта “Сакрэт поспеху”, праведзенага Фондам ААН у галіне народанасельніцтва і парталам Lady.tut.by, вы ўвайшлі ў дзясятку самых паспяховых жанчын Беларусі. Не ведаю астатніх удзельніц гэтай дзясяткі, але не сумняваюся, што там — спрэс бізнесвумен, ну, магчыма, яшчэ пісьменніцы кшталту Тамары Лісіцкай ці Наталлі Батраковай. Што адчувалі вы, апынуўшыся ў такім рэйтынгу?

— А ў той дзясятцы былі не толькі бізнесвумен! Там, напрыклад, была біятланістка Дар’я Домрачава, спявачка Іна Афанасьева, з якой, дарэчы, я дзялю адзін радок…

— Сур’ёзна? А які радок?

— Дзясяты! (Смяецца.) Шчыра кажучы, я доўга тады смяялася, калі даведалася пра ўсё гэта. Не сакрэт жа, што паспяховасць у нас трывала звязваецца з гламурнымі часопісамі, з Forbes. І тут раптам беларуская пісьменніца! Памятаеце, у 90-х многія атрымлівалі лісты з замежных біяграфічных інстытутаў з такімі допісамі, маўляў, вы прызнаны жанчынай года, дашліце нам 100 баксаў — і мы вам вышлем адпаведны дыплом, ваша імя будзе на адной сцяне з імем Барбары Буш і г.д. Дарэчы, вельмі многія тады купіліся на такія заманухі. Сёння іншым разам прыхо­дзіш да якога-небудзь дзеяча культуры ці навукі, глядзіш — а ў яго на сцяне вісіць такі дыпломчык. І мне ў 90-х прысылалі некалькі разоў такія лісты з настойлівымі прапановамі даслаць ім 100 баксаў за дыплом. А ў нас, як вы памятаеце, тады была галеча поўная, зарплата — у эквіваленце 10 долараў… Навошта мне гэтая ваша жанчына года, калі на ваш дыплом я мушу працаваць дзесяць месяцаў? Памятаю, так раззлавалася аднойчы, калі ў чарговы раз атрымала такі ліст. Разарвала на шматкі тую паперу, шпурнула ў сметніцу. Дык вось і ў гэтым выпадку, пра які вы пытаецеся, міжволі ўзнікаюць дваякія адчуванні. Спіс паспяховых жанчын? Ну, гэта ўсё добра, канечне. Але тут з якога боку паглядзець на гэты спіс. Калі паглядзець, падлі­чыць, колькі я кніжак выдала, — гэта адно. А калі пагля­дзець, колькі я за гэтыя кніжкі атрымала, — гэта зусім іншае. Калі паглядзець, што я прысутнічаю ў энцыклапедыях-вікіпедыях, маю шмат узнагарод розных літаратурных конкурсаў, — гэта, магчыма, насамрэч паказчык поспеху. А калі паглядзець, што жыву ўжо больш за дваццаць гадоў у хрушчоўцы, не маю ні дачы, ні машыны… Хто я ў такім разе? Лузер, выходзіць…

— Цяпер пытанне, ад якога, мабыць, будзе складана ўхіліцца ў гутарцы з жанчынай-пісьменніцай. Як вядома, адносна пісьменніцкай працы, якой займаюцца жанчыны, існуюць палярныя думкі: адны, і гэта, як правіла, пераважна самі жанчыны, горача абараняюць права жанчыны на такі занятак, другія кажуць пра тое, што жанчыны павінны найперш глядзець сям’ю і дзяцей, а літаратура не павінна ўваходзіць у іх жыццёвыя прыярытэты. Што вы наконт гэтага ўсяго думаеце? Як у вашым выпадку расстаўлены прыярытэты па жыцці? Ці здараліся ў вашым жыцці моманты балючага выбару паміж літаратурай і сям’ёй, калі ўставала рубам пытанне: як разарвацца паміж імі?

— У мяне хутчэй пытанне інакш стаіць: як разарвацца паміж работай у газеце, той, якая прыносіць грошы, і літаратурнай творчасцю, якая ў прынцыпе не можа прынесці грошы? Вось гэта праблема. Мне трэба адшчыра­ваць дзень на журналісцкай рабоце, а тады на скручаных выціснутых мазгах яшчэ і раман дапісваць.

А сям’я ў мне толькі ў дапамогу. Мы з Віктарам гэтае пытанне вырашылі яшчэ на самым пачатку нашых адносін. Мне сям’я ніколі не перашкаджала займацца літаратурай — ні муж, ні дзеці. У нас усё гэта — сям’я, літаратура — так неяк звязана, зліта. Мы ўвесь час пішам і ўвесь час разам. Безумоўна, пэўныя цяжкасці ўзніклі, калі я перайшла на вялікую прозу. Гэта верш можна напісаць за паўгадзіны — і ты вольны. (Маю на ўвазе не пакутлівае выношванне верша ўнутры сябе, а тэхнічны бок справы.) Але вось раман… Ты будзеш год па начах “кілбасіцца”, увесь вольны час яму аддаваць і г.д. Але Віктару гэта падабаецца.

— Падабаецца, што вы па начах “кілбасіцеся”?

— Яму падабаецца, што я пішу раманы, што ў яго жонка-пісьменніца. Гарбатку мне зробіць, прынясе. Я ў ложку звычайна пішу, на ноўтбуку. Ён прыйдзе, ціхенька паставіць кубачак і пойдзе. Ён разумее: жонка піша, ёй нельга перашкаджаць. А сам у сваім пакоі сядзіць са сшытачкам і таксама піша.

— Людміла Іванаўна, ці актуальны сёння падзел на мужчынскую і жаночую літаратуру? Калі так, то якое тут прынцыповае адрозненне? Калі не, то ці засталіся хаця б некаторыя табу для жанчыны-пісьменніцы?

— Ды ён ніколі не быў актуальны. І табу, здаецца, ніякіх не засталося. Я вось выкладаю ў Школе маладога літаратара. Да нас паступае штогод шмат дзяўчат. Яны ўсе вельмі розныя. Сярод іх ёсць нямала з феміні­стычнымі перакананнямі, і яны якраз свядома парушаюць усе табу. І гэта, лічу, нармальна, таму што ва ўсім свеце яны ўжо даўно парушаны. Я наогул не ведаю, ці засталося якое-небудзь табу для літаратара, якое яшчэ не парушана. Напэўна, калі нехта такое зной­дзе, будзе такі шчаслівы.

Іншая справа, што сегмент так званай жаночай літаратуры яшчэ нярэдка нагадвае пра сябе ў адмоўным сэнсе, калі свядома педаліруюцца стэрэатыпы: усе гэтыя, як я кажу, ружовыя соплі, каханне пад месяцам і г.д. І, дарэчы, калі гаварыць пра ўсю гэтую модульную літаратуру, якую пішуць на заказ так званыя літаратурныя негры, то за жаночымі псеўданімамі на вокладках жаночых раманаў амаль заўсёды хаваюцца мужчыны.

Карацей, усё гэта глупства — мужчын­ская літаратура, жаночая літаратура. Усё гэта ўмоўнае, рэптыльнае, стэрэатыпнае, і яно ў рэшце рэшт будзе калі-небудзь канчаткова пераадолена. Хаця, з іншага боку, мы не павінны і не можам адмовіцца ад сваёй псіхафізіялагічнай сутнасці. Усё адно жанчына застанецца жанчынай, мужчына — мужчынам. Ва ўсякім выпадку ў нас, скажам так, розныя характарыстыкі. І, безумоўна, на нейкіх нюансах, адценнях, паўтонах будзе адбітак асобы аўтара.

— Людміла Іванаўна, думаючы пра абсягі вашай творчай дзейнасці, немагчыма не здзі­віцца, не ўразіцца іх маштабнасці: надзвычай плённая літаратурная творчасць у паэзіі, прыгодніцкай гістарычнай літаратуры, літаратуры для дзяцей; што­дзённая работа ў якасці літаратурнага аглядальніка ў газеце “СБ-Беларусь сегодня”; жывыя зносіны з моладдзю ў рамках той жа Школы маладога літаратара і суполкі “Літаратурнае прадмесце”. Па-першае, як вас на ўсё хапае? Ці ёсць тут нейкія сакрэты, нейкія спецыфічныя жыццёвыя стратэгіі, якія дазваляюць усё гэта ахапіць, ды не проста ахапіць, а рабіць усё якасна, на высокім прафесійным узроў­ні, як робіце гэта вы? Па-другое, як усё-такі вам удаецца амаль штодня перакручваць сябе, перанастройваць сябе з журналістыкі на літаратуру і наадварот? Гэта ж, мабыць, вельмі балюча, гэта ж ломка…

— Канечне, ломка. Гэта абсалютна розныя каналы, па якіх праходзіць інфармацыя. Нават паэзія і проза — розныя каналы. Іншая справа, што я заўсёды стараюся з любой сітуацыі ўзяц­ь тое, што спатрэбілася б мне як пісьменніцы. І з журналістыкі пісьменнікі таксама шмат бралі для сябе, напрыклад, той жа Хемінгуэй ці Фіцджэральд. Я таксама ўзяла: уменне пісаць хутка, лаканічна будаваць фразы, імкненне зрабіць тэксты як мага больш чытэльнымі, нарэшце, самі тэмы маіх журналісцкіх даследаванняў, дыскусій, падарожжаў вельмі важныя для мяне як пісьменніцы.

А што да таго, як мяне на ўсё хапае… Галоўнае тут — расставіць прыярытэты. Скажам, гаспадарка ў нас дома мінімалістычная, мы асабліва не ўдзяляем увагі ўладкаванню нашага матэрыяльнага дабрабыту. Многія здзіўляюцца: “Як, вы жывяце ўсё ў той жа кватэры? Ні машыны, ні дачы да гэтага часу не прыдбалі?” Не, не прыдбалі. Шчыра кажучы, я неяк паспрабавала пахадзіць на ва­дзіцельскія курсы. Але гэта скончылася нічым. Я зразумела, што гэта не маё, што баюся машын і што на гэта рэсурсаў у мяне проста не знойдзецца. Гэтыя трэніровачныя паездкі па горадзе мяне так выціскалі эмацыянальна, гэта быў такі жах. Я ездзіла па горадзе ўся мокрая, уся траслася… (Смяецца.) Урэшце вырашыла: лепш я раман напішу замест таго, каб зноў і зноў перажываць гэты жах на ўроках ваджэння. Не-не-не, не хачу! Я свае рэсурсы лепш аддам туды, дзе мне цікава. А цікавая для мяне найперш літаратурная творчасць.

— У інтэрв’ю, у публічных выступленнях вы неаднойчы гаварылі пра тое, што звышзадачай сваёй творчасці лічыце стварэнне нацыянальнага міфа, а неяк нават удакладнілі, што не проста нацыянальнага міфа, а прымальнага нацыянальнага міфа. Патлумачце, калі ласка, нашым чытачам, што канкрэтна вы маеце на ўвазе. Якія ў гэтага міфа складнікі?

— Складнікі нацыянальнага міфа заўсёды былі навідавоку, тут нічога не трэба выдумляць. Усяго толькі трэба азірнуцца на беларускую гісторыю і стаць на беларусацэнтрычную пазіцыю. Усе памылкі ў стварэнні нацыянальнай міфалогіі, якія мелі месца да гэтага, вынікалі з таго, што на Беларусь, на яе гісторыю і культуру глядзелі не з беларусацэнтрычнага пункту гледжання, а збоку, маўляў, якое ж месца займае Беларусь у свеце. Але на самай справе для нас наша краіна павінна апрыёры быць самым важным у свеце. Гэта не нацыяналізм. Нацыяналізм — гэта калі сцвярджаюць, што наша — самае лепшае, а ўсё іншае — значна горшае. Не. Проста наша, яшчэ раз паўтаруся, павінна быць для нас самым галоўным і самым любімым. І тут якраз міфы больш важныя за факты, таму што факты заўсёды можна падгрэбці пад любую ідэю. Дастаткова паглядзець, напрыклад, на тое, як у Расіі зрабілі з Лядовага пабоішча, дарэчы, вельмі лакальнага, якое, па сцвярджэнні гісторыкаў, зусім не адыграла вялікай ролі ў гісторыі, магутны міф, які жыве да гэтага часу. А наша Грунвальдская бітва — сапраўды адна з наймаштабнейшых бітваў у еўрапейскай гісторыі — так і не прапісалася ў свядомасці беларусаў як падзея, да якой мы маем самае непасрэднае дачыненне, бо асноўную сілу там якраз утваралі нашы беларускія, ліцвінскія палкі.

Нам неабходна ўсвядоміць, што беларуская гісторыя — гэта частка еўрапейскай гісторыі, што яна самастойная, што наша культура самадастатковая, што ў ёй ёсць усё, што ёсць у культуры любога іншага народа. І ўжо калі зусім канкрэтна гаварыць, то тры складнікі нацыянальнага міфа, яны ж тры кіты пантэона нацыянальных герояў — гэта рыцарская Беларусь, інсургенцкая Беларусь і рэпрэ­сіраваная Беларусь. Па кожным з гэтых складнікаў можна рабіць кнігі, серыялы, даследаванні. Гэта тое, што можа даць маладому чалавеку адчуванне ўласнай годнасці. А маладому чалавеку, якім бы самастойным ён сябе ні лічыў, заўсёды патрэбен нейкі ўзор, яму трэба на штосьці арыентавацца. І калі яму сёння прапаноўваць арыентавацца на мужыка-беларуса, пана сахі і касы, гэта не спрацуе. Нацыянальны міф павінен быць рамантычны. Гэта выдатна разумелі Максім Багдановіч, Вацлаў Ластоўскі, Уладзімір Караткевіч. У іншых культурах гэта даўно ўжо зроблена Вальтэрам Скотам, Генрыхам Сянкевічам, Дзюма і інш. А ў нас — яшчэ да канца не зроблена. І таму нам усім трэба працаваць над гэтым зноў і зноў.

Што да мяне як пісьменніцы, я працую ў гэтым кірунку свядома, мэтанакіравана, па­слядоўна, зацята. Гэта праўда.

— І апошняе. Людміла Іванаўна, вы пішаце шмат для дзяцей і падлеткаў, ваша аповесць “Сэрца мармуровага анёла” вывучаецца ў школьнай праграме, увогуле, многія вашы кнігі сталі сапраўды запатрабаванымі ў сённяшніх юных і маладых чытачоў, яны без прымусу, з ахвотай і захапленнем іх чытаюць. Выхаду кожнай новай кнігі з вашага авантурна-прыгодніцкага цыкла пра маладога шляхціца Пранціша Вырвіча і полацкага доктара Баўтрамея Лёдніка аматары, як вы кажаце, беларусацэнтрычнай прыгодніцкай літаратуры чакалі ледзь ці не з той нецярплівасцю, з якой чакаў масавы чытач выхаду чарговага тома пра Гары Потэра. У чым вы самі бачыце сакрэт свайго поспеху? І яшчэ: хацелася б пачуць вашы парады настаўнікам, бацькам, як зацікавіць дзяцей чытаннем? Магчыма, тут будуць прыклады з уласнага жыццёвага досведу маці? Якія тут могуць быць рэцэпты?

— Уласны поспех я патлумачыла б так: я пішу заўсёды тое, што цікава было б пачы­таць самой. Гэта самае галоўнае. Я з задавальненнем перачытваю свае кнігі, я люблю сваіх герояў. У кожным маім рамане ёсць чалавек, у якога я шчыра закахана. А калі гэта цікава мне, значыць, будзе цікава камусьці яшчэ. Спецыяльна пісаць, каб гэта было цікава для кагосьці, я не ўмею, не буду, не магу.

Наконт настаўнікаў — бачу галоўную праблему ў няведанні, у тым, што ў беларускай кнігі практычна няма прасоўвання. І ў гэтым сэнсе я назвала б два вельмі добрыя прыклады ў справе выпраўлення такой сітуацыі: сацыяльна-культурную ініцыятыву кампаніі Velcom MOVABOX і рэспубліканскі інфармацыйна-асветніцкі праект “КнігаСвет”, ініцыіраваны Нацыянальным інстытутам адукацыі. Абе­дзве гэтыя ініцыятывы даюць цудоўную магчымасць нашым чытачам пазнаёміцца з са­праўды актуальнай беларускай літаратурай, сучаснымі аўтарамі. Мне неаднойчы на су­стрэчах даводзілася чуць ад чытачоў поўныя здзіўлення водгукі ўдзячнасці нам, сучасным аўтарам, за тое, што мы ёсць такія. Людзі насамрэч адкрываюць для сябе, што ёсць беларускія кнігі не толькі пра вёску і пра вайну. Галоўнае, у людзей сапраўды прачынаецца цікавасць да беларускай кнігі. Мяне надзвычай уразілі рэспандэнты, якія адказвалі на пытанні віктарыны ў рамках праекта “КнігаСвет”. Гэтыя пытанні па тым ці іншым творы аўтары прыдумвалі самі, дык я ж ужо вырашыла сарыгінальнічаць і прапанавала чытачам пазнаходзіць у “Авантурах Пранціша Вырвіча” сцэны стымпанка, чорнага гумару, камп’ютарнай гульні і ўсё ў такім духу. Усё знайшлі! Мне так цікава было чытаць тыя адказы!

Хаця, безумоўна, я выдатна разумею: тое, што я пішу, ніколі не будзе для стапрацэнтнага чытача. У мяне ж і гульня са стылем, і лексіка, праз якую яшчэ прадзірацца трэба… Адзін, што называецца, ловіць кайф, а другі яшчэ не можа злавіць гэты кайф, бо яму проста не хапае пакуль чытацкай пісьменнасці. Чаму, напрыклад, дзеткі так любяць маю аповесць “Сэрца мармуровага анёла”? Я не раблю з гэтага сакрэт: яна напісана параўнальна простай мовай, што не скажаш пра тыя ж “Авантуры Пранціша Вырвіча”. І дзякуй богу. Галоўнае, каб чыталі.

Што да бацькоў… Я, напрыклад, у свой час пачала пісаць для дзяцей, бо спачатку прыдумвала гэтыя казкі для ўласных дзяцей. Яны ў мяне не маглі заснуць, пакуль не раскажу новую гісторыю пра мышку Пік-Пік. Гэта мая пазіцыя: калі няма — зрабі сам; хочаш, каб твае дзеці жылі ў нацыянальным казачным свеце, — зрабі сам, не прасі ні ў кога.

Вяртаючыся да настаўнікаў, хацелася б так гучна да іх звярнуцца: чытайце! На прамілы бог, самі чытайце, шукайце і чытайце! Самае крыўднае для нас, сучасных аўтараў, калі для настаўніка роднай літаратуры яна заканчваецца на Шамякіне і Быкаве.

— Дзякуй вялікі вам за гутарку. Са святам 8 Сакавіка!

Мікола ЧЭМЕР.