За зоркай яго лёсу праз церні ў 100 гадоў

“— А ты чаму тут? — здзівіўся ён, аднойчы ўбачыўшы дзяўчыну ў душным памяшканні райваенкамата.

— Дык я ж урач, лейтэнант запасу. У мяне ўжо і павестка ёсць. Буду праходзіць службу ў вайсковым шпіталі ў Полацку, — ціха прамовіла дзяўчына, паказваючы дакумент.

— А майго брата Паўла таксама бяруць, а мне вось адмовілі, — маркотна сказаў Пётр. — У першую чаргу прызываюць воінаў запасу. Пакуль вось залічылі ў знішчальны батальён. Праўда, паабяцалі крыху пазней накіраваць у вайсковае вучылішча…

— Яшчэ наваюешся… — адказала яна і, памаўчаўшы, дадала: — Пайду, збірацца трэба. Спадзяюся, яшчэ сустрэнемся…

Паліна тужлівым, развітальным позіркам акінула Пятра. У яе вачах прыкметна адбілася трывога: “Як складзецца іх лёс?”

Гэта незвычайны дыялог дзвюх асоб не з нейкага службовага рамана ці мастацкай стужкі, гэта ўрывак з кнігі Славаміра Антановіча “Пётр Машэраў: Жыццё. Лёс. Памяць”, якая выдадзена на пачатку гэтага года выдавецтвам “Смэлтак”. Агульны тыраж выдатна ілюстраванай памятнымі фотаздымкамі кнігі — 2000 экзэмпляраў. Твор вызначаецца шырынёй погляду на свет, багаццем зместу і разнастайнасцю сродкаў яго празаічнага адлюстравання. Вобразы герояў гістарычна-публіцыстычнага рамана грунтуюцца на рэальных уражаннях сведкі, у ролі якога і быў пісьменнік.

Прыведзены вышэй дыялог з кнігі — толькі адзін з мноства іншых, якімі надзелены твор. Цёпла і добразычліва піша аўтар аб працы Пятра Машэрава настаўнікам фізікі і матэматыкі ў Расонскай сярэдняй школе, дзе ён, акрамя ўсяго, арганізаваў і вёў для старшакласнікаў фотагурток і гурток па астраноміі.

“— Ці да зорак нам, Пётр Міронавіч? — задаў пытанне настаўніку нехта з удзельнікаў гуртка і дадаў: — На зямлі хапае клопатаў…

— Чалавек павінен імкнуцца спасцігаць таямніцы Сусвету. “Калі зоркі запальваюць, значыць, гэта камусьці трэба!”, — працытаваў ён радкі Маякоўскага. — Па зорках можна вызначаць бакі свету. А калі патрапіў у лес і заблукаў, па сонцы і зорках вызначыць дарогу да сваёй хаты”.

Розныя людзі праходзяць перад чытачом твора. Тут і бацька Пятра Міронавіча, якога ў 1937 годзе па лжывых даносах аднавяскоўца арыштавалі сатрапы НКУС (адпраўлены на лесараспрацоўкі, назад не вярнуўся), і маці Дар’я Пятроўна (выхавала 3 дачок і 2 сыноў, загінула ад рук фашыстаў у верасні 1942 года). На старонках твора апавядаецца пра студэнцкія гады Пятра ў сценах Віцебскага дзяржаўнага педагагічнага інстытута імя С.Кірава, яго сустрэчы з братам Паўлам, сёстрамі Вольгай, Надзеяй, Матронай, яго заляцанні да будучай жонкі Паліны, пра ўзаемаадносіны Паліны Андрэеўны з яго сяброўкай Таццянай Прытыцкай, дзелавыя перамовы Пятра Міронавіча з паплечнікамі па партыі і вядомымі партыйнымі, дзяржаўнымі дзеячамі, як Леанід Брэжнеў, Андрэй Грамыка, Тодар Жыўкаў, Фідэль Кастра і іншымі.

Славамір Антановіч, як заўсёды, імкнецца перадаць нашчадкам асаблівасці той эпохі, у якую жыў сапраўдны герой яго твора. Тут і вера ў прыгажосць свету, і разнастайнасць, бязмежжа характараў хлебаробаў, шахцёраў, навукоўцаў, студэнтаў, землякоў, з якімі часта сутыкаўся, працу якіх вельмі шанаваў, і жахі вогненнага ліхалецця, і свежае дыханне Вялікай Перамогі, і прамяністасць кожнага стваральнага дня. Змяняліся сацыяльна-культурныя, грамадска-палітычныя абставіны ў краіне, якія добрасумленна адлюстраваны пісьменнікам у творы.

Разам з тым на працягу ўсяго жыцця ў душы Пятра Машэрава заставаўся непарушным прынцып цвёрдага спадзявання: ніхто не адбярэ ў шматпакутнага народа шчасця, здабытага ім і яго паплечнікамі па зброі ў партызанскіх атрадах, баях з фашысцкімі захопнікамі, ніхто не адбярэ ў людзей здольнасці дыхаць свежымі фарбамі новабудоўляў, бачыць пазалоту важкіх каласоў на калгасных палетках. Трэба сказаць, эканоміка рэспублікі падчас кіраўніцтва Пятра Машэрава партарганізацыяй краіны развівалася інтэнсіўна. Толькі за апошні год яго жыцця, як канстатуе пісьменнік, увайшлі ў строй і пачалі выпускаць прадукцыю Гомельскі, Бабруйскі, Бярозаўскі домабудаўнічыя камбінаты, 4-ы Салігорскі калійны камбінат, Жлобінская фабрыка штучнага футра, Наваполацкі завод бялкова-вітамінных канцэнтратаў, Гродзенскі завод сінтэтычнага валакна, Беларускі газаперапрацоўчы завод, Пінскі завод кавальска-прэсавых аўтаматычных ліній. Павялічыліся магутнасці Наваполацкага і Мазырскага нафтаперапрацоўчых заводаў, вытворчых аб’яднанняў “Азот”, “Хімвалакно”, “Белаўтамаз”, “Гомсельмаш” і іншых прадпрыемстваў.

І невыпадкова, выступаючы на VIII Міжнародным кангрэсе барацьбітоў супраціўлення, які праходзіў 24 мая 1978 года ў Мінску, П.М.Машэраў падкрэсліў: “Чым больш багатай і эканамічна моцнай стане наша рэспубліка, тым больш трывалай будзе бяспека і ва ўсім свеце… Нашы людзі добра ведаюць цану міру і цану вайне і бачаць свой абавязак у тым, каб у імя светлага заўтрашняга дня сваёй сумленнай працай мацаваць эканамічную… магутнасць”. Гэтыя словы Пятра Машэрава не страцілі актуальнасці і сёння.

П.М.Машэраў нарадзіўся 13 лютага 1918 года ў вёсцы Шыркі Сенненскага раёна Віцебскай вобласці ў сялянскай сям’і. Але, дзякуючы працавітасці і вялікім здольнасцям, ён вырас да сакратара ЦК Кампартыі Беларусі, затым — да другога сакратара, а з 1965 года ён першы сакратар ЦК. Праз год ён стане кандыдатам у члены палітбюро ЦК КПСС і членам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР. За вялікія заслугі перад народам П.М.Машэраву былі прысвоены высокія званні Героя Савецкага Саюза і Героя Сацыялі-стычнай Працы, ён узнагароджаны 7 ордэнамі Леніна.

Як сведчыць кніга, Пятра Машэрава да працы прывучылі рана. Паступова ў яго выпрацаваўся характар, галоўнай рысай якога была настойлівасць у дасягненні мэты. Ён ніколі не адступаў, не вырашыўшы пытання. Юнаку заўсёды былі ўласцівы творчая няўрымслівасць, пошук і прага перамогі.

Будучы ўжо на партыйнай рабоце, заўсёды заставаўся выхавальнікам і педагогам. “Такая ўжо прафесія настаўніка, — гаварыў П.Машэраў, — рабіць людзей добрымі. У рэшце рэшт яны павераць табе, калі ты будзеш праўдзівы ў любым руху душы і думкі. А шчасце, якога ты варты, залежыць ад таго, наколькі здольны жыць дзеля шчасця ўсіх людзей”. Гэтыя словы абуджалі ў суразмоўніка пачуццё гонару і годнасці, заахвочвалі да роздуму пра жыццё.

Мне думаецца, гістарычна-публіцыстычны раман Славаміра Антановіча “Пётр Машэраў: Жыццё. Лёс. Памяць” стане яркай з’явай у беларускай дакументальнай прозе.

Валянцін БАРЫСЕВІЧ.