Кампазітар Валянціна СЯРЫХ: “Я ведала пра сваіх дзетак тое, што не ведалі іх бацькі. І тады выхоўвала іх па-свойму…”

Скажу шчыра, як было: кампазітар сябар Саюза кампазітараў Беларусі Валянціна Сярых мне першай пазваніла з чужых людзей, калі памёр мой дзядзька — народны паэт Беларусі Ніл Гілевіч.

“Я — Валянціна Сярых, кампазітар. Я вас знайшла ва “УКантакце”. Дазвольце выказаць свае спачуванні. У мяне на словы Ніла Сымонавіча ёсць шмат песень. А яшчэ ён мяне ў свой час канчаткова натхніў на беларушчыну”, — пачуў я ў рэдакцыйнай тэлефоннай трубцы. “Дзякуй вам, стэлефануемся праз 40 дзён”, — толькі і змог я тады сказаць сваёй суразмоўніцы.

Праз сорак дзён мы стэлефанаваліся. Сустрэліся. Пагутарылі.

— Спадарыня Валянціна, калі ўпершыню вы сутыкнуліся з музыкай?

— У тры гады. Мой бацька, ваеннаслужачы, мне купіў піяніна, калі мне было тры гады. Я нарадзілася ў Бабруйску. Неяк туды прыехаў мой бацька на вайсковыя зборы, прыйшоў на канцэрт у Дом афіцэраў і сустрэў там маю маці. Усе бабруйчанкі любілі туды хадзіць, каб сустрэць сваё шчасце. У выніку нарадзілася я, а праз тры гады бацьку накіравалі ў Германію, у невялікі гарадок пад Берлінам. Я пра гэта нават пісала ўспаміны “Маё нямецкае дзяцінства” ў часопісе “Армія”. Там, у Германіі, ён мне, трохгадовай, і купіў шыкоўнае нямецкае піяніна, якое са мной было ажно да паступлення ў Дзяржаўны музычна-педагагічны інстытут імя Гнесіных у Маскве.

— Колькі вы пражылі ў Германіі?

— Да 6 гадоў. Калі мне было 6, бацьку накіравалі зноў у Беларусь, на гэты раз у Вілейку.

— І піяніна забралі адтуль?

— Канечне. Маці прывыкла ўжо да нямецкай культуры, у першую чаргу — да музычнай культуры. Я іграла там нейкія нямецкія песенькі. Як аказалася, сярод іншых і знакамітую Гейнэўскую “Ларэляй”: Ich weiß nicht, was soll es bedeuten, // Daß ich so traurig bin; // Ein Mährchen aus alten Zeiten, // Das kommt mir nicht aus dem Sinn. (Пачынае напяваць уголас. — М.Ч.) Дарэчы, тагачасныя нямецкія газеты пісалі тады пра незвычайную пяцігадовую дзяўчынку з Weißrussland. У Вілейцы мяне аддалі ў музычную школу. Потым быў Гомель, гомельская дзіцячая музычная школа, а яшчэ пазней — Мінскае музычнае вучылішча, куды я прыехала ўжо з уласнымі творамі. Закончыла яго з адзнакай. З 17 да 19 гадоў, калі вучылася ў вучылішчы, мной асабіста займаўся сам Ігар Лучанок, прычым абсалютна бясплатна.

— Спадарыня Валянціна, на якой музыцы вы выхоўваліся ў маладосці? Ужо ж і “Бітлы” тады з’явіліся…

— Калі паступіла ў Гнесінку, адмовілася ад усякіх уплываў. Там вельмі строгая была адукацыя. Да таго ж не трэба забываць пра тагачасны лозунг “Не люби сегодня джаз! Завтра Родину продашь!”.

— А што найбольш запомнілася з маскоўскіх гадоў?

— Ды многае… Памятаю, я іграла нейкі твор у канцы першага курса ў 1970 годзе, зайшоў Арам Хачатуран. Мяне не бачыў, толькі музыку пачуў. Сказаў: “Ой, хорошо играет малчык!” Яму кажуць: “Это девушка!” Ён: “Как дэвушка? Тем более хорошо!” Хачатуран наогул быў вельмі яркі чалавек! Заўсёды жоўтыя штаны, блакітны піджак, канарэечны гальштук і сівыя валасы. Потым, калі ўжо ён пачаў выкладаць у мяне, я на яго так пільна глядзела, што аднойчы ён не вытрываў: “Валя, что ты меня так разглядываешь?”

— Вы жылі ў інтэрнаце ў Маскве?

— Так. Але не толькі там. Самая вялікая ўдзячнасць Маскве, што я пазнаёмілася там з Настассяй Цвятаевай, сястрой Марыны, і жыла доўгі час іх жыццём, жыццём яе сябрыны.

— Вярнуліся пасля Масквы ў Мінск?

— Так, прычым цікава было. Прыехала выкладаць у Інстытут культуры гармонію, сальфеджыа, паліфонію… Студэнты мне шлюб прапаноўвалі адзін за адным! Ім — па 30, па 35, а мне — 24! “Хорошенькая же какая! Но такая молоденькая!” — так казалі. Выкладанне было значнай часткай майго жыцця. Але аднойчы адзін чалавек мне сказаў, маўляў, выкладаць трэба не ў маладым узросце, а ў сталым, калі ў цябе будзе вопыт, якім можна будзе падзяліцца з моладдзю. І я, паслухаўшыся таго чалавека, паехала зноў у Маскву, цяпер ужо ў аспірантуру Гнесінкі. Трапіла зноў да свайго выкладчыка Мікалая Пяйко, вярнулася зноў у кола Настассі Цвятаевай… Там пазнаёмілася з Ганнай Герман. І там, у Маскве, як ні дзіўна, прачнулася ўва мне мая беларускасць.

— Гэта як так?

— Наш інтэрнат быў вельмі інтэрнацыянальны. Я жыла ў адным пакоі з латышкамі, дарэчы, у тым ліку з нявесткай Райманда Паўлса — Паўлай. Кантактавала з літоўкамі, грузінкамі, армянкамі… І бачыла, што ўсе яны гавораць на сваіх мовах, а я — па-руску… Тут і прачнулася нейкая крыўда за беларускае. Хаця раней, у перыяд паміж заканчэннем Гнесінкі і аспірантурай, адзін чалавек мяне моцна натхняў на беларускасць, але я не гатова тады была да гэтага. “Сярэбраны век” захінаў усё, беларускія паэты здаваліся вельмі кволымі на фоне Цвятаевай. Але я пазбавілася там, у Маскве, гэтых комплексаў. Абклалася слоўнікамі руска-беларускімі. У адну з паездак у Мінск зайшла ў Саюз кампазітараў. Нават сама гэтага не адчувала, а нейкі чалавек кажа: “А что это с Валей случилось? Почему она по-белорусски говорит? В Москве, что ли, научилась?” А яму кажу: “Даражэнькі, у Маскву трэба ехаць, каб навучыцца гаварыць па-беларуску?” Ён мне: “Гэта як Максім Багдановіч?” Я кажу: “Так!” А там Браніслаў Смольскі побач стаіць і раптам гаворыць: “Вот, товарищи, теперь, чтобы овладеть белорусским языком, всем вам нужно ехать в Москву, как Валентина!”

— Які з беларускіх паэтаў быў “самым вашым” як для кампазітара?

— Безумоўна, Максім Багдановіч, на словы якога я напісала 6 рамансаў. А потым быў Максім Танк. Я неяк яму патэлефанавала, сказала, што напісала некалькі рамансаў на яго творы. Адчувалася, што ён быў вельмі нечым засмучаны, але запрасіў прыйсці дахаты, у так званы “долар”, дом чэшскай забудовы па вуліцы Кульман. Я прыйшла, і ён са слязамі на вачах мне прызнаўся: яго любімы кот сарваўся з чацвёртага паверха на асфальт і разбіўся. Яго жонка мне потым неаднойчы казала: “Ён так перажывае за ката, ён так перажывае, я ажно баюся за яго”. Але Максім Танк ухваліў тады мае рамансы, падпісаў мне свае кніжкі. Пазней Ніл Гілевіч вельмі цёпла да мяне паставіўся.

— Вы, наколькі ведаю, стварылі “Званочкі” — першую дзіцячую вакальную студыю ў нашай краіне…

— Так, яшчэ да “Верасят” Васіля Раінчыка.

— Хто вас натхніў на гэта?

— Нявестка Паўлса — Паўла, пра якую я казала. Яна кожны дзень напявала: “Бабушка рядом з дедушкой…” — з рэпертуару Паўлсаўскіх “Зязюлечак” (“Кукушечек”). Я распытала ў яе пра гісторыю стварэння “Зязюлечак”. Як высветлілася, усё было вельмі проста. Латышскія дзеткі прыходзілі на радыё і спявалі. А потым неяк запрасілі туды Паўлса. Ён прыйшоў і загарэўся ідэяй стварыць студыю ці ансамбль. І стварыў! А потым прывёз іх у Маскву — і ўся Масква пачала спяваць: “Бабушка рядом з дедушкой…”

— А вы калі і як пачыналі?

— У 1991 годзе. Мне быў цікавы гэты вопыт Паўлса. Тады ж ніякага “Еўрабачання” яшчэ не было. Былі толькі піянерскія харавыя калектывы, якія зусім не рухаліся. І я стварыла сваю студыю “Званочкі”. Дзеткі спявалі (на той час у мяне назбіраўся ўжо дастаткова багаты дзіцячы рэпертуар), рухаліся на сцэне… Яны былі разняволеныя, ужо не савецкія.

— А дзе вы набралі гэтых дзетак?

— Побач з маім домам былі дзве школы — 151-я і 156-я. У 151-й мяне не зразумелі, маўляў, навошта нам гэтыя эстрадныя спевы, у нас ёсць хор і г.д., а ў 156-й мяне сустрэў вельмі актыўны малады дырэктар: “Колькі вам трэба дзяцей?” Я кажу: “Ну, невялікі калектыўчык, 8—10 дзяцей”. А ён мне: “У мяне 806 дзяцей: выбірайце!” Я і выбрала… Літаральна праз некалькі месяцаў мы з вялікім поспехам выступілі ў філармоніі.

— Колькі праіснавалі вашы “Званочкі”?

— Балючае пытанне. Недзе толькі 10—15 гадоў… Дзеці растуць. Апошнім сімвалічным акордам стаў канцэрт на вечарыне Генадзя Бураўкіна, калі той папрасіў праспяваць яго калыханку “Баю-бай, баю-бай, вачаняты закрывай…”. Скажу шчыра: я вырашыла застацца піянерам у справе стварэння эстрадных дзіцячых студый. Сёння іх шмат, але я была першая.

— Вы маглі б падзяліцца нейкімі сакрэтамі музычнага выхавання дзяцей?

— Першы і галоўны сакрэт — прывіццё любові да музыкі, да жывога выступлення перад публікай. Памятаю, як выступалі з Фінбергам. Памятаю, як хваляваўся сам Міхаіл Якаўлевіч. За хвіліну да выхаду на сцэну я запытала ў дзяцей: “Мы зможам?” І яны адказалі: “Так!”

А другое… Я хацела выхаваць з маіх дзетак людзей, хацела данесці ім нейкія высокія рэчы. Мы часта выязджалі за мяжу: у Германію, Польшчу, Італію… Я ведала пра сваіх дзетак тое, што не ведалі іх бацькі. І тады выхоўвала іх па-свойму.

— Што вы маеце на ўвазе?

— Быў, напрыклад, адзін выпадак. Адна мая дзяўчынка на гастролях у пачатку 90-х у Заходняй Германіі скрала ў супермаркеце зубную шчотку. А я ж прымушала дзяцей пісаць дзённікі, як Марына Цвятаева сваю дачку. Тая дзяўчынка ў дзённіку ва ўсім і прызналася. Здала мне потым гэты дзённік. Я прачытала, пажурыла яе. А потым тыя дзённікі трэба было аддаваць бацькам. Мама ўзяла і бачыць: адна старонка вырваная… Пытаецца: “А чаму старонка вырваная?” Вы ж ведаеце, які гэта быў час — пачатак 90-х. У нас нічога няма, а ў іх усё ёсць. Усё хочацца пакратаць, усё хочацца сабе. Я тады расказала маме той дзяўчынкі пра тое, што яна зрабіла. А дзяўчынка плакала.

— Атрымліваецца, вы тады здалі тую дзяўчынку?

— Так, здала. Я лічу, што бацькі павінны ведаць усё пра сваіх дзяцей. Мне не падабаецца слова “здала”. Я проста расказала маці праўду. Настасся Цвятаева мне яшчэ казала, што бацькі павінны ведаць усю праўду пра дзяцей. І тая мама мне падзякавала за тое, што я расказала ёй.

— Спадарыня Валянціна, што вас цяпер найбольш хвалюе?

— Архіў мой не маленькі — паспець бы зрабіць. Я ж столькі людзей цікавых ведала! Настасся Цвятаева, маці Ганны Герман, Максім Танк, Ніл Гілевіч, Кастусь Кірэенка, Генадзь Бураўкін, Міхась Страцьцоў, Віктар Шніп… Большасць з іх ужо не дачакаліся маіх архіваў. Нехта яшчэ пачытае.

Мікола ЧЭМЕР.