Смутак і радасць на сцэне Музычнага тэатра

Калі казаць шчыра, то ў рэпертуары Беларускага дзяржаўнага акадэмічнага музычнага тэатра ўжо дастаткова доўгі час дэфіцыт сур’ёзных пастановак з добрай драматургічнай асновай. Адчувальны дэфіцыт такіх спектакляў, якія б радавалі не толькі цудоўнай класічнай (ці некласічнай) музыкай, не проста забаўлялі гледача, а прымушалі думаць, суперажываць, плакаць і смяяцца па прычыне здаровага гумару, а не з-за пікантнасці паводзін герояў ці сітуацый. І вось, нарэшце, з’явілася пастаноўка, якая прэтэндуе на тое, каб крышку прыкрыць гэтую вялізную чорную дзірку ў надзвычай лёгкім рэпертуары тэатра, дагэтуль сціпла маскіраваную “Вестсайдскай гісторыяй” і “Звычайным цудам” у пастаноўцы Настассі Грыненка.

Гаворка ідзе пра мюзікл “Шалом-Алейхем! Мір вам, людзі!”, прэм’ера якога адбылася ў снежні 2014 года. За доўгай і крыху загадкавай назвай новай пастаноўкі Музычнага тэатра хаваецца добра вядомы сюжэт. Як сцвярджае праграмка, рэжысёр Міхаіл Кавальчык стварыў “літаратурную кампазіцыю” на аснове п’есы Рыгора Горына “Памінальная малітва” і апавяданняў Шолам-Алейхема аб Тэўе-малочніку. Да гонару пастаноўшчыка трэба сказаць, што з тэкстам Горына ён абышоўся максімальна беражліва і далікатна, захаваўшы не толькі ўсе сюжэтныя лініі, але і яго мову, сакавіты, тонкі гумар і пранізлівую іронію, аўтарскія рэмаркі. Безумоўна, не абышлося без невялікіх купюр і дадаткаў, але ўсе персанажы засталіся на сваіх месцах. Выключэннем стала толькі з’яўленне фігуры свацці Енты, якая часткова замяніла па функцыях Горынаўскага Менахема (гэта, праўда, не арыгінальная знаходка рэжысёра).
“Шалом Алейхем! Мір вам, людзі!” ствараўся не за адзін месяц. Пастаноўку кіраўніцтва тэатра анансавала яшчэ ў мінулым годзе, калі кампазітар Алег Хадоска пачаў работу над музычным матэрыялам. Ідэя ж узнікла яшчэ раней: мастацкі кіраўнік тэатра Адам Мурзіч прапанаваў Міхаілу Кавальчыку паставіць паўнацэнны спектакль пасля прагляду дыпломнай работы паводле Шолам-Алейхема, зробленай рэжысёрам з выпускнікамі Беларускай дзяржаўнай акадэміі мастацтваў. У выніку атрымаўся мюзікл, у якім, як агучыў гэта на прэс-канферэнцыі Міхаіл Кавальчык, упершыню былі злучаны драматургія Горына, апавяданні Шолам-Алейхема і лібрэта Джозефа Стайна да “Скрыпача на даху”, музычныя тэмы Джэры Бока і музыка Алега Хадоскі.
Галоўнай тэмай для Міхаіла Кавальчыка, па яго словах, стала тэма цярпімасці, сяброўскіх узаемаадносін паміж народамі. Нават у назву мюзікла (“Мір вам, людзі!”) ён быццам спецыяльна заклаў заклік да ўзаемаразумення. Аднак, як падаецца, найбольш важным і больш трапным у адносінах да выніку стала іншае азначэнне характару спектакля, яго “душы” рэжысёрам: “Ціхі смутак, які ператвараецца ў радасць”.
І гэты ціхі смутак, і афарбаваная ім радасць, якія чуюцца ў Горынаўскіх радках і музыцы, сапраўды становяцца паветрам пастаноўкі, такой прывабнай па матэрыяле. На шчасце альбо на жаль, менавіта матэрыял (і драматургічны, і музычны незалежна ад аўтарства) з’яўляецца асноўнай станоўчай рысай спектакля, бо рэжысура ў ім падаецца сціплай. Аўтарская пазіцыя пастаноўшчыка выразна праявілася толькі ў дастаткова спрэчным вобразе Дзяўчыны з горада, якая ў інтэрпрэтацыі Міхаіла Кавальчыка вельмі нагадвала вядомага палітычнага дзеяча. У астатнім жа можна сказаць, што асобу пастаноўшчыка ў мюзікле заўважыць складана. Часам ствараецца такое ўражанне, быццам яго роля зводзілася да стандартнай “разводкі” акцёраў. У выніку ў шэрагу эпізодаў узнікала пэўная бессэнсоўная мітусня ці разгубленая статыка. Напрыклад, у доме Тэўе яго дочкі, непасрэдна не занятыя ў дзеянні, перамяшчаліся па сцэне так, быццам не ведалі, куды сябе падзець, а падчас сустрэчы Тэўе з Лэйзерам у шынку інтэлегентная маўклівасць і нерухомасць масоўкі за столікамі выглядала вельмі ненатуральна. Канечне, глядач, які засяроджана назірае за разгортваннем напоўненых гумарам дыялогаў паміж Голдай і Сцяпанам альбо Тэўе і Лэйзерам, наўрад ці будзе звяртаць на гэта ўвагу, аднак агульнае ўражанне ад пастаноўкі такая неахайнасць псуе.
Асабліва кантрасна невыразнасць “жывога фону” выглядае ў параўнанні са сцэнай сну Тэўе, якая ператвараецца ледзь не ў балаганны паказ. У віры гукаў, масак і цел артыстаў балета і хору здагадацца, хто тут бабуля Цэйтл, а хто памерлая жонка Лэйзера і чаго яны ўласна хочуць, увогуле немагчыма. І сваю негатыўную ролю тут адыгрывае якасць гуку. Мюзікл выконваецца без выкарыстання гарнітуры, з падгучкай, якая працуе не самым лепшым чынам: у залежнасці ад месцазнаходжання выканаўцаў гук часам амаль знікае. І калі пры выкананні драматычных фрагментаў артысты яшчэ больш-менш кантралююць сітуацыю і праблем з разуменнем тэксту не ўзнікае, то падчас музычных нумароў дастаткова складана разабрацца, пра што спяваюць на сцэне.
У якасці пэўнай кампенсацыі пастаноўшчыкі прапаноўваюць гледачам паэтычныя сцэны, у якіх з пэўнай доляй тэатральнай умоўнасці аднаўляюць аўтэнтычныя рэлігійныя абрады. Гэта, перш за ўсё, сцэны суботняй малітвы, вяселля, памінальны абрад. Аднак, як падаецца, роля рэжысёра і тут дастаткова сціплая, бо для пастаноўкі абрадаў на кансультацыю запрашаліся спецыялісты. Падобную практыку, дарэчы, у тэатры выкарыстоўвалі і пры рабоце над “Цыганскім баронам”, каб узмацніць у спектаклі нацыянальны каларыт. Што ж да агульнага пранікнёнага настрою абрадавых сцэн, то ён у значнай ступені ствараўся музыкай і часткова сцэнаграфіяй.
Работа мастака-пастаноўшчыка “Шалом Алейхем! Мір вам, людзі!” Андрэя Меранкова па вялікім рахунку з’яўляецца дастаткова традыцыйнай для яго творчасці. Сцэнаграфічнае рашэнне абагульненае, умоўнае і аскетычнае: замкнёная прастора, якая час ад часу мяняе афарбоўку і настрой, дастаткова нейтральная, аднак, як падаецца, гэтая нейтральнасць занадта халодная, і ёй не хапае вобразнасці. Калі прыбраць цудоўныя мініяцюрныя мадэлі домікаў, якія спускаюцца з-пад каласнікоў і лунаюць у паветры як маленькія ліхтарыкі, ды работу мастака па святле Сяргея Азерана, то візуальны вобраз спектакля наблізіцца да простага афармлення сцэны. Чалавечае ўспрыманне, канечне, індывідуальнае, але хацелася пабачыць у рабоце А.Меранкова больш характару (тым больш што драматургічны і музычны матэрыял дае для гэтага падставы, як і бясспрэчны талент мастака). Магчыма, нават просталінейны зварот да мастацкай спадчыны Марка Шагала выглядаў бы ў гэтым выпадку нядрэнна. Кантрасна з умоўным сцэнаграфічным рашэннем выглядалі касцюмы Любові Сідзельнікавай, у якіх былі ўлічаны як час дзеяння (пачатак ХХ стагоддзя), так і нацыянальная прыналежнасць герояў. Стрыманы каларыт і сілуэты касцюмаў замянілі традыцыйныя для пастановак Музычнага тэатра бліскаўкі і яркія тоны і, знізіўшы ўзровень персанажнай вобразнасці, запатрабавалі надзвычайнай выразнасці выканання ад артыстаў.
Апошнім, відавочна, працаваць было дастаткова складана. Работа над “Шалом Алейхем!..” стала абсалютна новай для пераважнай большасці артыстаў, занятых у асноўным у аперэтах і музычных камедыях, дзе матэрыял узроўню Горына фактычна не сустракаецца. Здаецца, што выканаўцам, якія прызвычаіліся існаваць у межах пэўнага амплуа, даводзілася працаваць над вобразамі без якой-небудзь ярка акрэсленай рэжысёрскай задачы, арыентуючыся выключна на ўласнае адчуванне нязвыклага па сваім аб’ёме і сур’ёзнасці драматургічнага матэрыялу. У выніку цяжка назваць па-сапраўднаму паспяховыя ролі, а больш-менш удалымі з’яўляюцца адзінкавыя работы. Да іх, напэўна, варта аднесці ў першую чаргу Голду ў выкананні Лідзіі Кузьміцкай, артысткі, якую гледачы ў асноўным ведаюць амаль выключна як аперэтачную прыму. Яе Голда — клапатлівая маці і вострая на язык жанчына, якая выпраменьвае святло дабрыні, жыццёвай мудрасці і прастаты. Канечне, прастора для працы ў актрысы яшчэ значная, аднак фінальная сцэна Голды прымушае думаць, што гэтая роля праз час можа стаць адной з лепшых у рэпертуары Л.Кузьміцкай. Пераканаўча выглядае ў ролі Лэйзера Аляксей Кузьмін, скараючы нейкай унутранай інтэлегентнасцю свайго героя, што, праўда, крыху дзіўна для вясковага мясніка. У ролі Менахема амаль нельга пазнаць галоўнага “ідэальнага героя” тэатра Дзмітрыя Якубовіча, які, аднак, выклікае ўстойлівыя асацыяцыі з героем мульфільма “Падаў мінулагодні снег” (асабліва мовай). Выключна выразная і свацця Ента Наталлі Гайда, але манера выканання ў гэтым выпадку выпадае з агульнай стылістыкі, у якой пастаноўшчыкі абяцалі ўвогуле абысціся “без Адэсы”.
На жаль, выканаўцу цэнтральнай ролі Тэўе Антону Заянчкоўскаму, як і большасці артыстаў, пакуль што не ўдалося глыбока адчуць матэрыял. Асобныя ўдалыя моманты ў яго рабоце ёсць, напрыклад, сцэна з Хавай у другой дзеі, але тое цэнтральнае спалучэнне смутку і радасці, гумару і трагізму, жыццярадаснасці і мудрасці, якое характэрна для вобраза Тэўе, быццам уцякае ад артыста. Крыху засмучае і Перчык Дзяніса Нямцова, вопытнага акцёра, здольнага на многае, перш за ўсё сваімі ваганнямі паміж драмай і камедыяй, стварэннем самастойнага вобраза і запазычаннямі манер і інтанацый прыват-дацэнта Сакалова з “Сапраўднай гісторыі паручніка Ржэўскага”.
Нягледзячы на ўсе пытанні і недахопы, работа артыстаў і сама пастаноўка гледачамі былі ўспрыняты надзвычай прыязна, калі не сказаць з захапленнем. Канечне, станоўчую ацэнку можна даць факту звароту тэатра да такога значнага матэрыялу, аднак калі адкінуць убок усе акалічнасці, то застанецца спектакль, які, бы той скрыпач на даху з аднайменнага мюзікла, балансуе на мяжы, спрабуючы сыграць сваю мелодыю і не зламаць пры гэтым шыю. Зможа новая пастаноўка Музычнага тэатра дабрацца да вяршыні і затрымацца там альбо саслізне ўніз — пакажа толькі час.

Кацярына ЯРОМІНА.