Сяргей СЕРГАЧОЎ: “Трэба перакідваць масткі ў духоўную культуру…”

 

Сярод лаўрэатаў прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь “За духоўнае адраджэнне” 2016 года ёсць імя загадчыка кафедры архітэктуры жылых і грамадскіх будынкаў БНТУ, доктара архітэктуры, члена-карэспандэнта Міжнароднай акадэміі архітэктуры Сяргея Сергачова. Паводле афіцыйнага дайджэста гэтай прэстыжнай узнагароды, ён стварыў “адзіную свайго кшталту кнігу “Народнае дойлідства Беларусі. Гісторыя і сучас­насць”, работа над якой вялася адначасова з яго практычнай дзейнасцю па захаванні аб’ектаў народнага дойлідства, што маюць гістарычную і мастацкую каштоўнасць”.

А вось што неафіцыйна гаворыць пра гэтую кнігу ў часопісе “Архітэктура і будаўніцтва” заслужаны архітэктар Беларусі, доктар архітэктуры, прафесар Вальмен Аладаў: “Думаецца, што манаграфія С.А.Сергачова “Народнае дойлідства Беларусі. Гісторыя і сучаснасць”, падрыхтаваная выдавецтвам “Беларуская Энцыклапедыя”, стане важкім укладам у працэс асэнсавання беларускім грамадствам свайго гістарычнага мінулага. У ёй выразна прасочваецца думка, што для стварэння архітэктурных твораў ад сучаснага дойліда нароўні з разуменнем ім значнасці тэхнічнага боку будаўнічай справы патрабуецца высокі ўзровень духоўнасці, адказнасці, свайго ўласнага бачання асноў этыкі і эстэтыкі народа. Можа быць, тады на вуліцах і плошчах нашых гарадоў і пасёлкаў будзе менш з’яўляцца збудаванняў, якія хіба што здзіўляюць і азадач­ваюць, але абсалютна не хвалююць і тым больш не захапляюць. Гэтую розніцу асабліва важна разумець архітэктарам-пачаткоўцам, якія толькі ўсту­паюць на творчы шлях…”

Ці не праўда, інтрыгуе?

Зрэшты, наша гутарка з Сяргеем Аляксеевічам Сергачовым была не толькі пра яго кнігу “Народнае дойлідства Беларусі. Гісторыя і сучаснасць”…

— Сяргей Аляксеевіч, я мог бы запытацца вас зусім традыцыйна: як стваралася ваша кніга “Народнае дойлідства Беларусі. Гісторыя і сучаснасць”? Кніга, якую ў першую чаргу прынялі да ўвагі сябры эксперт­най камісіі, вылучаючы вас у якасці прэтэндэнта на атрыманне прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь “За духоўнае адраджэнне”. Але запытаю вас крыху інакш, адразу, так бы мовіць, паставіўшы пытанне рубам. Ведаеце, асабліва пісьменнікі і паэты, выдаючы свае кнігі, любяць іншым разам хваліцца ці шчыра канстатаваць, што іх кнігі былі выпакутаваны… А што скажаце вы: ваша кніга была выпакутавана?

— Яна не толькі выпакутавана. (Усміхаецца. — М.Ч.) Яна вытаптана ножкамі… Я вельмі многа падарожнічаў па Беларусі, і часта выглядала прыблізна так: спачатку я вызначаў для сябе пэўную зыходную кропку — ці гэта чыгуначная станцыя, ці аўтобусны прыпынак, а потым выбудоўваў ужо ўласна маршрут, гэтакае кола, каб прайсці яго за дзень, не спяшаючыся, і вярнуцца на тую кропку, куды прыехаў. Многія гэтыя падарожжы прыхо­дзіліся на выхадныя дні, бо ў рабочыя была асноўная работа. Але пры гэтым за адзін толькі дзень можна было столькі ўсяго выхадзіць! І гэта вельмі важна — хадзіць. Разумееце, адна справа, калі ты едзеш на машыне, цягніку ці аўтобусе, мімалётна сустракаешся з нечым новым праз акно, ухопліваеш штосьці і праязджаеш урэшце міма, маўляў, ай, не буду я тут спыняцца, няма тут асабліва на што глядзець. І зусім іншая справа, зусім іншае адчуванне ўзнікае, калі стаіш непасрэдна перад архітэктурным аб’ектам, глядзіш на яго зусім зблізку, а можа, і кранаеш яго. Але самае галоўнае нават не гэта, а тое, што на гэтым шляху, якім ты ходзіш, табе трапляюцца людзі, якія расказваюць: чаму вось тут стаіць такая хата, хто і калі яе рабіў, хто і калі ў ёй жыў, якія гісторыі здараліся з тым ці іншым домам… Яны ж ба­чаць, што мяне нешта зацікавіла, і ахвотна дзеляцца тым, што ведаюць. А мне заўсёды цікавыя былі, напрыклад, нават такія моманты. Ну, дом домам, гэта ўсё зразумела, але ж потым яго і рамантавалі неаднойчы, і мэблю ў ім мянялі, і печ перакладалі… І вось ходзіш па такіх хатах. Сапраўды, гледзячы на ўсе гэтыя старыя канапы, сталы, куфэркі, у галаве як бы пракручваеш іх гісторыю, думаеш пра тое, хто тут жыў, як ён жыў, чаго хацеў…

— Гэты, скажам так, чалавечы фактар настолькі важны ў даследаванні архітэктуры?

— А я вам раскажу адну гісторыю, якая, дарэчы, мне здаецца, хораша кладзецца на тэматыку вашай газеты. Вы, напэўна, чулі пра легендарнага настаўніка, краязнаўца, стваральніка знакамітага Гудзевіцкага літаратурна-этнаграфічнага музея, што на Мастоўшчыне, Алеся Мікалаевіча Белакоза. Ён, дарэчы, недзе з год назад памёр. Дык вось, я пазнаёміўся з ім яшчэ ў самым пачатку 80-х, калі працаваў у Музеі народнай архітэктуры і побыту (Сяргей Сергачоў — адзін са стваральнікаў Беларускага дзяржаўнага музея народнай архітэктуры і побыту. — М.Ч.). Тады ўжо мы падрыхтаваліся перавозіць першыя пабудовы ў наш наваствораны музей, і тут я раптам даведваюся з прэсы, што ў Гу­дзевіцкай школе Мастоўскага раёна такую работу ўжо зрабіў настаўнік са сваімі вучнямі, што яны перавезлі ў Гудзевічы старую аўтэнтычную хату, наладзілі там нейкія сур’ёзныя музейныя справы і г.д. Вядома ж, мяне гэта вельмі зацікавіла, і я туды паехаў. Прыехаў у Гудзевічы і пазнаёміўся з Алесем Мікалаевічам, гэтым проста выключна незвычайным чалавекам, у якога, за што б ён ні браўся, усё атрымлівалася, прычым атрымлівалася вельмі добра. Самае галоўнае — ён даводзіў пачатае да канца. У жыцці ж як часта бывае? Загарышся, возьмешся за нешта, а потым табе нечага не хапае, нехта не дапамог, нешта самому надакучыла — і кідаеш гэтую справу. У мяне так бывала. А Белакоз ніколі не кідаў таго, за што браўся, таму і зрабіў свой унікальны музей.

Дык вось, калі я тады да яго прыехаў, ён мне ўсё падрабязна расказаў: і як знайшлі яны гэты домік у вёсцы, якая знаходзілася ад Гудзевіч за кіламетраў 6—7, дарэчы, добранькі такі домік, які сапраўды цягнуў на даўніну, гэтак на канец ХVІІІ — пачатак ХІХ стагоддзя; як па бярвенцы яны перавозілі яго ў Гудзевічы (канечне, з дапамогай калгаса); як потым пакрывалі яго саломай, дзеля чаго трэба было яшчэ вельмі пастарацца; як пачалі яны арганізоўваць музейную справу ў гэтым доміку; як падабаецца гэта гудзевіцкім дзецям… Ён мне гэта ўсё расказваў і паказваў адначасова. А там, перад домікам, быў такі пляцень невялікі, на слупку збанок вісеў — просценькі, нават пабіты крышку. Яго проста адзелі на слупок, і ён вісеў там. І тут Белакоз мне гаворыць: “Ведаеш, мы ж адзелі гэты збанок яшчэ ў маі (а я быў у яго ў кастрычніку). А дзеці ж ёсць дзеці, гэта ж школьны двор, тут яны бе­гаюць, у футбол гуляюць, дурэюць… А збанок не разбілі”.

І я тады падумаў (сёння таксама пра гэта думаю): “Сапраўды ж, ну каму ён патрэбны, гэты збанок? І што там яго было збіць тым жа мячом футбольным ды з радасцю пагля­дзець, як ён разляціцца на дробныя кавалачкі?” Але ніхто гэтага не робіць, таму што, па-першае, гэтую хатку, гэты пляцень дзеці самі дапамагалі рабіць, гэта стала часткай іх уласнага жыцця. Дзеці паўдзельнічалі ў нечым важным і ўнікальным. І ўжо ўзяць ды са­псаваць, пабурыць тут нешта проста рука не падымецца нават у самых разбэшчаных з іх. Яны зразумелі значэнне ўсяго гэтага — і хаткі, і плятня, і нават маленькага збанка… Не матэрыяльнае, а духоўнае значэнне! І менавіта гэта было самым важным для Алеся Белакоза, калі ён браўся за справу стварэння свайго музея.
— І менавіта гэта ж — цяпер я ўжо добра разумею — было і застаецца самым важным для вас, калі вы вывучаеце наша дойлідства, калі вы пісалі сваю кнігу… 

— Сапраўды, калі задумаў гэтую кнігу, я вырашыў, што ў ёй трэба нейкім чынам перакідваць масткі з матэрыяльнай у духоўную культуру, адыходзіць ад нейкага стандартнага стаўлення да архітэктуры. Можна пачытаць і шмат іншых кніг па архітэктуры, дзе вам раскажуць пра сцены, памеры і тыпы будынкаў, план забудовы і г.д. Але рэдка-рэдка, калі ў такіх спецыялізаваных кнігах закранаюцца нейкія высокія матэрыі. Вам раска­жуць пра сусветныя мастацкія стылі, але тое, што рабілася на вясковай вуліцы — таксама, між іншым, духоўнае і высаказначнае, — застанецца недзе ўбаку. А я не хацеў, каб усё так стандартна было ў маім даследаванні. Імкнуўся акцэнтаваць менавіта духоўныя пачаткі, а ўжо ад іх пераходзіць да рэчаў спецыфічна архітэктурных. Між іншым я нядрэнна абазнаны ў нашай літаратуры: нашы класікі ўжо гаварылі пра гэта, яны ўсё разумелі і адчувалі. Успомнім хоць бы таго ж Янку Купалу з яго “Хаткай”: “Пахінулася, // Ў зямлю ўехала // Ты, вясковая // Хата бедная!.. // На страсе тваёй // Мох паношыцца, // Цьмой-лучынкамі // Вокны жаляцца. // А як дзікія // Ветры ўсходзяцца, // Ты дрыжыш уся, // Хатка цёмная. // К табе, мілая, // Не зайшоў ніхто // З словам ласкавым // Дый з пацехаю. // Толькі йдуць к табе // Па мужыцкую // Сілу крэпкую, // Працавітую. // Бедна, хатка, ты, // Але вечная, // I палацы ўсе // Перастоіш ты”. Бачыце, у чым справа: бедная хатка перастаіць нават шыкоўныя палацы! Нашы класікі выдатна разумелі значэнне вось гэтых звычайных маленькіх хацінак для звычайных людзей.

— Дарэчы, згадаўшы Купалу, вы як бы апярэдзілі адно маё пытанне. Я якраз хацеў запытаць вас наконт нацыянальных тыпаў жытла ў розных народаў свету. Вось паглядзім нават, як яны гучаць: віктарыянскі англійскі дом, “русская изба”, мангольская ці казахская юрта… Усё неяк цвёрда і холадна. А ў беларусаў — хатка… Вас гэта не бянтэжыць?

— Як жа яно можа бянтэжыць?! Наадварот! Вы пачытайце фальклор беларускі: там усюды толькі “хатка”, “карчомка”, “лазенка” — усё ў памяншальна-ласкальнай форме. Пра што гэта сведчыць? А пра тое, што беларус, калі рабіў нешта, укладваў у гэта не толькі сваю фізічную сілу, але яшчэ і нейкія свае памкненні, жаданні, мары. У яго яшчэ нічога і не было, а ён ужо марыў, а ён ужо ўяўляў, якая будзе яго хатка. У яго ішло ўсё менавіта ад душы. Прычым рабіў жа ён гэта ўсё не адзін, а з сям’ёй, з сябрамі, з аднавяскоўцамі. Часцей за ўсё гэта была менавіта калектыўная праца, што надавала лю­дзям яшчэ больш любасці і замілавання.— Сяргей Аляксеевіч, што беларус лічыў самым галоўным у сваім доме — утульнасць, цяпло, парадак?

— Я думаю, што ўсё гэта разам збіралася ў адно… І вось вы назвалі ў апошнюю чаргу парадак. А так яно і было. Уявіце сабе старэнькую хатку з маленькімі акенцамі, зацягнутымі бычыным пузыром, святла зусім мала пранікае. Канечне, карысталіся лучынамі. Але ж лучыну не палілі пастаянна. Толькі па вечарах, калі збіраліся сям’ёй. Сабраліся, папалілі крыху — і ўсё. І зноў цемра. А паспрабуй ты знайсці ў цемры рэч, якая табе спатрэбілася. Таму кожная рэч павінна была заўсёды ляжаць на сваім месцы. Рэч павінна была знаць сваё месца, а месца павінна было знаць сваю рэч. Усё да аднаго — вось і ўвесь парадак.

Увогуле, я сказаў бы, што ўсё ў беларускай архітэктуры збіралася разам. Вельмі важную ролю іграў, напрыклад, клімат, калі домік ставілі так, каб халодны вецер з поўначы не ў вокны біў, а ў сценку без вокнаў. Гэта сёння дысертацыі пішуць пра эканомію цяпла, энерга­зберагальнасць і г.д. А людзі разумелі ўсё гэта ўжо ў самыя даўнія часы і па меры магчымасці вырашалі гэтыя праблемы. Чаму, напрыклад, у старых хатах абавязкова быў парог высокі? Таму што ён не даваў вялікай масе халоднага паветра шуснуць у хату і, наадварот, уцячы цёпламу паветру, калі адчыняліся дзверы. І па той жа прычыне самі дзверы былі раней вельмі нізкімі. Ёсць, канечне, такая легенда: калі ўваходзіш у хату, ты схіляешся ў дзвярным праёме, гэтым як бы праяўляеш павагу да гаспадароў, таму і дзверы былі нізкімі. Але ж тут ёсць і рацыянальнае тлумачэнне, звязанае ўсё з той жа эканоміяй цяпла. Раскопкі Мінска, Брэста паказалі, што ўваходныя дзверы былі толькі крышачку вышэйшымі за метр…

— Як вы лічыце, з пункту гледжання рэгіянальных асаблівасцей традыцыйнай беларускай хаты, якую можна было б назваць самай беларускай ці, калі хочаце, самай ідэальнай — на Віцебшчыне, на Брэстчыне, на Мін­шчыне?

— Так нельга сказаць, бо ў кожным рэгіёне беларуская хата ідэальная для свайго рэгіёна. Напрыклад, на Віцебшчыне, наогул у паўночнай Беларусі, дзе зімы, як правіла, больш суровыя, дзе пастаянна лютуюць завеі, будавалі так, што ў адным цэльным комплексе былі вельмі шчыльна злучаны і ўласна жылая пабудова, і хлявы, і гумно, і свіран — усё разам літаральна пад адным-двума дахамі. А гэта ўсё было зроблена для таго, каб зіма дужа не пера­шкаджала людзям жыць. Няма чаго мне ха­дзіць кудысь далёка, каб дагледзець жывёлу, калі яна тут, побач. Можна нават сказаць, што печ у хаце нават хлеў грэла, — настолькі ўсё шчыльна адно да другога прылягала. І я нават неяк вычытаў у архіве ў Вільнюсе такі факт пра сялянскія забудовы на Віцебшчыне: у хаце там рабілі такое маленечкае акно, якое глядзела ў бок хлявоў. Гаспадар спаў, але быў як бы і ў сне чуйны (раптам канакрады аб’явяцца, раптам ваўкі нападуць…). Такі вось жорсткі кантроль быў за ўсім.

Цяпер, канечне, так не будуюць. Хаця… Я нядаўна ездзіў на Віцебшчыну, у Расонскі раён, Полацкі. І там са здзіўленнем выявіў: вось стаіць хата, а адзін зрэз даху выцягваецца, пад ім ужо маленечкія хлявы пахаваліся — для курачак ці для свінкі… А большай прасторы для іх і не трэба. Там ім і ўтульна, і цёпла. І абавязкова — дзверы з сенцаў у хляўкі, каб туды можна было прайсці, не выходзячы на вуліцу. Такое больш ні­дзе нельга ўбачыць, толькі на Віцебшчыне.

А, скажам, на той жа Брэстчыне, асабліва калі зямля дазваляла, пабудовы рознага прызначэння размяшчаліся больш аддалена адна ад адной. Жылы дом будавалі ў баку ад гаспадарчых пабудоў. Будавалі як бы радком: хата, сені, клець, хлявы. Немагчыма было трапіць у хлявы, не выйшаўшы на вуліцу.

— Сяргей Аляксеевіч, давайце скочым цяпер у наша сёння. Па вашых назіраннях за сённяшнімі беларусамі, іх можна назваць гэтакімі гурманамі ў плане загараднага жылля? Наколькі ім усё-такі важна, у якім доме жыць, што будзе каля дома? Я не маю на ўвазе ўладальнікаў шыкоўных палацаў, якія можна ўбачыць, напрыклад, па дарозе Мінск — Лагойск. Маю на ўвазе звычайных беларусаў, якія стала жывуць за горадам або маюць там свае лецішчы…

— Я хачу сказаць, што ў наш час будаўнічая дзейнасць вельмі рэгламентаваная. Існуе многа розных інструкцый адносна будаўніцтва. Чалавек сёння не можа сабе ўзяць і рабіць тое, што ён захоча. А раптам гэтым ён сусе­дзям нашкодзіць, а раптам сеткі, якія прахо­дзяць пад зямлёй, пару­шыць… Ды ці мала што. Рознае бывае. Таму нават калі нехта хоча прыбудаваць веранду да свайго доміка, то яму ўсё адно прыйдзецца ўзгадняць гэтую справу з началь­ствам. Узгадніў — калі ласка, будуй. Усё гэта, безумоўна, заўважна стрымлівае будаўнічую актыў­насць. З іншага боку, ці так ужо яна патрэбна? У нашай дзяржаве ўсё-такі наладжана сістэма абнаўлення жылога фонду, узводзіцца шмат жылых будынкаў і г.д.

Іншая справа, як мне здаецца, наш чалавек сёння не надта і хоча адчуць, каб яго дом стаў сапраўды яго домам. Вось еду я па шашы, гляджу на аграгарадкі. Стая ць гэтыя аднолькавыя домікі шчыльненька, у адзін радочак. Я ўсё разумею: так больш эканомна, дарогу карацейшую асфальтаваць трэба, сеткі карацейшыя пракладваць. Дзяржава, калі яна будуе, не можа сабе дазволіць нейкі шык. Але мне б не хацелася, каб усё было так аднолькава! Здаецца, уехаў бы жыць сам у такі дом — адразу пачаў бы нешта прыдум­ляць, хоць бы яблынек насадзіў. А так… Гля­дзіш: бялізна на вяроўках сушыцца, у вокнах святло гарыць, значыць, людзі жывуць. Але неяк пуставата вакол.

Хаця, безумоўна, ёсць многа і процілеглых прыкладаў: дзе і альтаначка стаіць, і для дзяцей нейкія горкі ды іншыя забаўлялкі зроблены, і яблынькі пасаджаны як вельмі даўні сімвал райскага саду… Але пакуль, мне здаецца, гэтага неяк малавата мы назіраем.

— З’яўляючыся членам-карэспандэнтам Міжнароднай акадэміі архітэктуры, вы, мабыць, шмат пабывалі ў самых розных кутках свету, Еўропу, думаю, дык усю аб’ездзілі… На ваш погляд знаўца архітэктуры жылых і грамадскіх будынкаў, дзе найбольш утульна ў гэтым сэнсе ўладкаваны свет?

— Вы ведаеце, неяк так склалася, што ў высокаразвітых краінах якраз бываў мала. У Францыі быў. У ЗША быў. Хадзіў там па авеню амерыканскіх гарадоў, калі яшчэ не было ўсіх гэтых страхаў, звязаных з тэрарызмам, і калі можна было, не баючыся, падымацца на самыя вярхі небаскробаў, што я і рабіў. З асаблівай цікавасцю вывучаў і так званую аднапавярховую Амерыку. Пра яе, канечне, прыгожа расказваюць Познер з Ургантам, але, разумееце, што там атрымліваецца? Каб розныя сацыяльныя слаі там востра не сутыкаліся адзін з адным, іх штучна разводзяць. І вось ед зеш па гэтых амерыкан­скіх пасёлачках і ўвачавідкі бачыш — па саміх дамах, па школах, па прыпаркаваных машынах: у гэтым пасёлку жывуць начальнікі фінансавых аддзелаў і прасунутыя спецыялісты, а ўжо ў наступным — звычайныя клеркі, а яшчэ ў наступным, з размешчанымі шчыльна блочнымі дамамі, — людзі ўвогуле без кваліфікацыі, якія малако развозяць ці неш­та накшталт гэтага. Вось так падбіраюць людзей прыблізна з аднолькавымі даходамі і селяць іх па розных пасёлках, каб не перасякаліся багатыя з беднымі. І гэта быццам бы разумна зроблена: лю­дзі не зайздрос­цяць адно аднаму, на аднолькавых машынах ездзяць, іх дзеці па аднолькавых праграмах вучацца і г.д. Але, як я лічу, гэта нейкае такое свядомае збядненне грамадства, калі абмяжоўваюцца магчымасці зносін лю­дзей, магчымасці абмену культурай, інфарма­цыяй, ведамі — ды чым заўгодна.А вось дзе мне сапраўды вельмі спадабалася, як уладкаваны свет у архітэктурным сэнсе, дык гэта ў Непале, у Кітаі… Маю на ўвазе найперш глыбінку. Мне там асабліва прыйшлася даспадобы адпаведнасць таго, што будуецца, прыродзе. Амаль як і ў нашай традыцыі. Лішняга ж мы не будавалі. Што нам трэба, тое і ўзводзілі (і што тычыцца памеру, і што тычыцца канструкцыі). У гэтым усходнія краіны нам зразумелыя, блізкія. Хаця, можа быць, і занадта традыцыйныя. У нас усё-такі відавочнае імкненне да нечага новага, нечага лепшага. Я адчуваю гэтую эвалюцыю нашай народнай архітэктуры, гэты пастаянны рух да нечага якасна новага.

— Ці ёсць у Беларусі такое месца, куды вас заўсёды цягне душой, і такое месца, куды б вы ў першую чаргу павялі замежніка, каб паказаць яму Беларусь?

— У мяне ёсць такое абсалютна кан­крэтнае месца, куды я заўсёды прыязджаю з задавальненнем. Як бы насуперак Хемін­гуэю, які сказаў: “Не вяртайся туды, дзе быў шчаслівы”. Хемінгуэй укладваў у сваю фразу сэнс, маўляў, вось ты хочаш узнавіць сваё шчасце, зноў перажыць яго, ты на нешта разлічваеш, прыязджаеш — а там ужо ўсё памянялася, усё па-іншаму, і ў тым месцы, дзе ты калісьці быў шчаслівы, цябе чакаюць толькі адны расчараванні. А я заўсёды люблю прыязджаць у мой родны Капыль. Там фактычна ўсё маё дзяцінства прайшло, там мае дзядулі і бабулі жылі, уся радня. Там і зараз мае сваякі жы­вуць. Там магілы родныя…

Я ж нарадзіўся ў 1946 годзе ў Мінску. Жыць не было дзе ў цалкам разбуранай сталіцы, і мяне бацькі адразу ў Капыль адвезлі. А потым кожнае лета я там канікулы праводзіў. Хоць, дарэчы, і Капыль быў напалову разбураным, немцы, адступаючы, нямала дамоў спалілі, у тым ліку і дзядулеў дом. Я памятаю, як дзед адбудоўваўся, як падлогу насцілаў, як рабіў гонту, каб дах накрыць. Помню, калі падлогі не было, а толькі лагі ляжалі, я, яшчэ маленькі-маленькі, умудраўся запаўзаць пад тыя лагі, стукаўся аб іх галавой, плакаў. Са мной на ўсё жыццё гэтыя дзіцячыя ўспаміны.

Наогул, Капыль — гэта вельмі старажытнае і вельмі цікавае месца. Там і сёння ёсць замкавая гара, тамтэйшы замак увайшоў у гісторыю. А побач з Капылём, за 6 кіламетраў, ёсць вёска Стары Капыль. Дык у Старым Капылі рэкі цякуць і ў бок Нёмана, у басейн Балтыйскага мора, і ў іншы бок, да Чорнага мора. Такі старажытны пункт-перавал. Ад тых мясцін мяне дакладна не адар­ваць…

А што тычыцца замежнікаў, якім хацелася б нешта паказаць у Беларусі, то можна ехаць куды заўгодна, па любым маршруце, і ўсё ім будзе цікава, бо ў іх такога няма. Ну, а цікава расказаць пра тое, што яны ўбачаць, я змагу.

— Калі вы ідзяце па сталічным праспекце Незалежнасці, чаму вы больш за ўсё радуецеся і што вас больш за ўсё засмучае?

— Нават і не ведаю… Але я вам скажу, што асабліва ў студэнцкія гады (я вучыўся ў БПІ на архітэктурным, паступіў у 1964 годзе) з задавальненнем гуляў па нашым праспекце. Не скажу, што я ў той час, гуляючы, вывучаў яго архітэктуру, але прыглядаўся да нашага праспекта з пункту гледжання прыёмаў, якія выкарыстоўваліся архітэктарамі. Што мяне радавала і радуе і сёння — гэта чалавечы маштаб. Яна, гэтая вуліца, зроблена для чалавека. А гэта ж не вуліца, а насамрэч праспект, нагружаны патокамі транспарту. І ўсё адно ён зроблены для чалавека. Дамы не душаць, не прыціскаюць, як, скажам, у тым жа Нью-Ёрку, дзе я не мог пазбавіцца думкі: “Божа мой, як жа тут людзі жы­вуць, як жа яны застаюцца людзь­мі, як жа яны тут мо­гуць кахаць, спачуваць адно аднаму?” Гэтыя нью-ёркскія гмахі проста нівеліруюць у чалавеку яго індывідуаль­насць… А на нашым праспекце я гэтага ніколі не адчуваў.

Можа быць, за апошні час мяне бянтэ­жаць нейкія інавацыйныя рэчы, калі, напрыклад, мяняюцца функцыі першых паверхаў, перапісваюцца вобразы акон. Ну, каля цырка, скажам шчыра, не вельмі добра паставілі гасцініцу. Ды не будзем на гэтым засяроджвацца, бо, здаецца, сёння толькі лянівы не наракае на гэта…

Тым больш, з іншага боку, я разумею, што замарозіць, закансерваваць праспект у яго першасным абліччы ўсё роўна не атрымаецца. Мы ўсе таксама з часам мяняемся, пакаленні мяняюцца. Майму пакаленню, напрыклад, здаецца зручным такі вось праспект, але ж новаму пакаленню таксама трэба ім карыстацца, яму таксама тут павінна быць усё зразумелым і адпаведным.

Карацей, наша асяроддзе, безумоўна, павінна развівацца. Праклалі зараз веласіпедныя дарожкі. Камусьці падабаецца, камусьці — не. Сам я езджу за рулём, мне як бы і няма справы да тых веласіпедных дарожак, але я разумею, што гэта таксама для людзей. І правільна зрабілі, што далі ім магчымасць ездзіць па праспекце на веласіпедзе. У прынцыпе мне наш праспект падабаецца.

— Дарэчы, я чуў, што сёння нібыта абмяркоўваецца перспектыва ўключэння нашага праспекта Незалежнасці разам з праспектамі яшчэ некалькіх краін былога сацлагера ў спіс Сусветнай спадчыны… 

— Я не ведаю, ці абмяркоўваюць такую перспектыву, але дакладна ведаю, што сталічны праспект Незалежнасці — гэта з’ява сапраўды ўнікальная, якая мае вялікую гістарычную значнасць. Нашаму праспекту пашанцавала вось у чым. Часта ж будоўля адбываецца так: адзін домік будуе адзін архітэктар, другі домік — другі, трэці — трэці і г.д. У кожнага свае погляды на архітэктуру, на жыццё ўвогуле. А наш праспект быў задуманы і спраектаваны калектывам аднадумцаў. І пабудаваны за вельмі кароткі час — усяго за 10 гадоў! Менавіта таму ў нас на праспекце адзін будынак як бы вытлумачвае наступны будынак. А разам яны ствараюць ансамбль. Яны, будынкі, разам — і мы, людзі, з імі разам.

А яшчэ я ведаю тое, што асноўным крытэрыем уключэння аб’екта ў спіс Сусветнай спадчыны з’яўляецца яго аўтэнтычнасць. І сталічны праспект Незалежнасці сапраўды пакуль яшчэ застаецца аўтэнтычным. Прынамсі, ён не безнадзейна сапсаваны, я так бы сказаў. Хаця пасылы да гэтага ёсць. І калі мы будзем і далей мяняць сталярку, перараб­ляць пад’езды, убудоўваць у ансамбль нешта новае, то будзем адыходзіць толькі далей ад аўтэнтычнасці.

— Сяргей Аляксеевіч, ёсць вядомае выказванне, якое тычыцца найперш мужчын: чалавек павінен пабуда­ваць дом, пасадзіць дрэва і выгадаваць сына. На вашу думку, гэты пастулат сёння застаецца актуальным?

— Вы ведаеце, я думаю, такі пастулат можа быць не для ўсіх. А можа, у чалавека фатальна нешта ў жыцці не складваецца? А можа, яму наогул не трэба гэта? А можа, ён схільны сам вызначаць для сябе жыццёвыя пастулаты?

Але ў чым я абсалютна ўпэўнены наконт мужчыны, дык гэта ў тым, што ён павінен заставацца ў любым выпадку мужчынам, які можа паклапаціцца пра сваю сям’ю, якому праца з сякерай, малатком, пілой павінна быць знаёмая і зразумелая. Прынамсі, у сем’ях майго і старэйшых пакаленняў існавала адпрацаваная сістэма працоўнага навучання хлопчыкаў (і ў літаратуры пра гэта можна пачытаць). Першае, з чаго ўсё пачыналася, — навучыцца рассячы спрытна дровы, трымаць пілу правільна і г.д., зразумець матэрыял, інструмент… З цягам часу хлопчык ужо можа бацьку дапамагчы нешта параман­таваць — плот, дах, лавачку. А потым гля­дзіш — і ён сам гэтую лавачку змайструе, бо ўжо разумее асновы канструявання.

А сёння, асабліва ў горадзе… Мужчына ўсё адно павінен заставацца мужчынам, гаспадаром — пракладку ў кране памяняць, выключальнік паправіць, плінтус падбіць і… тапачкі вярнуць на месца. (Смяецца. — М.Ч.)

— Вялікі дзякуй вам за гутарку!

Гутарыў Мікола ЧЭМЕР.
Фота аўтара.
Ілюстрацыі з кнігі С.А.Сергачова “Народнае дойлідства Беларусі. Гісторыя і сучаснасць”.