Эдуард ЗАРЫЦКІ: “Трэба слухаць музыку, блізкую твайму сэрцу. І лепш не слухаць ніякую, чым дрэнную…”

З вядомым кампазітарам народным артыстам Беларусі Эдуардам Зарыцкім мне давялося пазнаёміцца на ІІ Адкрытай канферэнцыі “Культура і этыкет”, якая нядаўна праходзіла ў Мінскім гарадскім інстытуце развіцця адукацыі. Пасля грувасткіх дакладаў навукоўцаў і выкладчыкаў яго выступленне прагучала сапраўды, як песня, — сонечная, светлая, вясновая… За якіясьці 5—10 хвілін Эдуард Барысавіч неаднойчы прымусіў залу смяяцца і апладзіраваць. Пры гэтым ён гаварыў пераважна не пра жартоўныя, а пра самыя сур’ёзныя рэчы: музычнае выхаванне, музычныя густы моладзі, сітуацыю з дзіцячым і дарослым “Еўрабачаннем” і інш.
Пасля заканчэння канферэнцыі я падышоў да Эдуарда Барысавіча з просьбай даць інтэрв’ю нашай газеце, і ўжо на наступны дзень мы гутарылі з ім у яго дома.

— Эдуард Барысавіч, вы памятаеце той момант з дзяцінства, калі ў вас унутры прачнулася музыка? Гэта быў нейкі знешні штуршок, унутраны імпульс? І ці была гэта найперш заслуга бацькоў?
— Безумоўна, вельмі важную ролю ва ўсім гэтым адыгрываюць бацькі. І ў мяне было менавіта так. Мая маці добра спявала. Яна ў свой час музычнае вучылішча скончыла, потым у дзіцячым садку працавала музычным работнікам. Яна малому мне спявала пастаянна. Прычым не толькі класічныя калыханкі. Гэта маглі быць і нейкія папулярныя песні, і ваенныя, і нават арыі з опер і аперэт. Наогул вельмі важна, калі дзіця з самых ранніх гадоў чуе жывы голас. Калі яно чуе не тое, што яму навязвае асяроддзе (зразумела, што ўсё вакол таксама іграе, гудзіць, спявае), а чуе менавіта жывы голас. Гэта ў любым выпадку адгукнецца па-добраму ў дарослым жыцці чалавека. У нас сёння, па-мойму, мамы наогул перасталі спяваць калыханкі сваім дзецям. А мне спявала. Прычым я скажу, што музыка тады пры ўсёй сваёй заідэалагізаванасці была зроблена вельмі граматна, якасна, таму яна і “страляла” добра ў дзіцячую душу. Усе тыя патрыятычныя песні працавалі вельмі правільна. І я ўсмоктваў усё гэта з самага дзяцінства.

— І ў пэўны момант вы адчулі…
— Ды не было нейкага асаблівага моманту. Проста памятаю, што яшчэ ў дзяцінстве мне заўсёды хацелася неяк перарабіць чужыя вядомыя мелодыі — змяніць недзе нейкія ноткі, каб атрымалася ўжо сваё. Якіясьці свае варыянты ў мяне ўвесь час круціліся ў галаве. А потым… Потым была музычная школа. Мяне аддалі на скрыпку. Я яе цярпець не мог. У нас дома стаяў вялікі падлогавы гадзіннік — нямецкі, стары, зроблены яшчэ, напэўна, у ХІХ стагоддзі. І я памятаю, як у першым класе бацькі ішлі на работу, а мяне пакідалі на бабулю і прасілі яе пракантраляваць, каб я займаўся скрыпкай роўна гадзіну. А ў мяне тады яшчэ не было адчування часу. Бабуля мне проста паказвала стрэлку на тым нямецкім гадзінніку і казала, каб займаўся, пакуль стрэлка не будзе вось тут і тут. Я глядзеў на тую стрэлку, пілікаў-пілікаў — а стрэлка стаяла, яна не ішла! І неяк я не вытрымаў. Адкрыў шкло і смычком — дацягнуцца рукамі яшчэ не мог — падвёў стрэлку адзін раз, другі, трэці… Ура, стрэлка ўсё-такі ўмее рухацца! Прыбягаю на кухню: “Бабуля, гадзіна ўжо прайшла!” Яна: “Ой, нешта так хутка! А ў мяне абед яшчэ не гатовы! Зараз бацькі вернуцца! Што ж гэта такое сёння робіцца?!” Было і такое. Менавіта іграць мяне не цягнула. Наогул цяжка было напачатку.

— А ў звычайнай сярэдняй школе, дзе вы вучыліся, было лягчэй?
— Якое там лягчэй! Я не раз думаў, навошта я вывучаў усе гэтыя геаметрыі, фізікі, хіміі? Я быў зусім ніякі па гэтых прадметах… Пяцёркі ў мяне былі па спевах, літаратуры і… па жывым кутку! Акрамя жартаў. Усё гуманітарнае, чалавечае ў мяне ішло добра. А матэматычныя прадметы я проста не разумеў. І гэта адбівала ў мяне наогул усю ахвоту вучыцца ў школе. Калі я вучыўся ўжо недзе ў сярэдніх класах, да нас у школу прыйшоў выкладаць матэматыку адзін мужчына. Усе — і настаўніцы, і нават вучні — неяк адразу так падбадзёрыліся: мужчына ў школе! Дык ён адразу заўважыў, што я ніякі па матэматыцы. Тым больш на той час я ўжо стаў часта прапускаць урокі, бо ў музычнай школе была вельмі вялікая нагрузка. І ў адно з маіх рэдкіх з’яўленняў на ўроку матэматыкі ён пры ўсім класе сказаў, што ў мяне ў галаве Тарычэліева пустата. Увесь клас засмяяўся, акрамя мяне, таму што я не ведаў, што такое Тарычэліева пустата!

— Заплакалі тады?
— Ды не.

— Адчувалі сябе нейкім асаблівым дзіцем?
— Я проста не разумеў, што адбываецца вакол: навошта мне ўсё гэта — бясконцыя заняткі ў музычнай школе і яшчэ хімія ды геаметрыя ў звычайнай школе… Многім вельмі падабаецца ўспамінаць школьныя гады, маўляў, самыя светлыя бязвоблачныя гады ў жыцці. А мне, прызнаюся, не. Я ў школу хадзіў, як кажуць, з-пад палкі. Проста фізічна было вельмі цяжка спраўляцца з дзвюма школамі. Трэба было выбіраць. І я выбраў музычную. Неяк, калі вучыўся ўжо ў восьмым класе і на носе былі выпускныя экзамены, у школу выклікалі маю маму. І так здарылася, што я ў той час быў за дзвярыма і выдатна чуў, пра што настаўніца гаварыла з мамай. Настаўніца скардзілася, што я прапускаю ўрокі, нічога не ведаю і гэтак далей. “Як ён будзе здаваць экзамены?” — запыталася яна ўрэшце. І я памятаю, як мама ёй сказала: “Вы ведаеце, ён усяго сябе аддае музычнай школе. Ён будзе паступаць у музычнае вучылішча. Калі ласка, вы яго ўжо як-небудзь выпусціце”. І я неяк здаў тыя выпускныя экзамены, паступіў у вучылішча. І ўжо там пайшло ўсё добра.

— Добра найперш у псіхалагічным плане?
— Ды ва ўсіх. У мяне пайшлі ўжо самастойныя кампазітарскія вопыты. Мы тады наогул многа ігралі. Была хваля такая: усюды ствараліся маленькія ансамблі. Ігралі, безумоўна, пераважна чужую музыку, але што значыць чужую? Гэта ж усё роўна была імправізацыя, і ты міжволі іграў свае варыянты. У прыватнасці, джаз мне быў вельмі блізкі.

— А ігралі дзе?
— І ў рэстаранах таксама!

— А на чым вы ігралі?
— На раялі, на акардэоне…

— На якой музыцы вы наогул выхоўваліся ў юнацкія гады? На тагачаснай эстрадзе (хаця тады яе як такой, здаецца, не было), на класіцы?
— Класіка — само сабой. Гэта быў такі вялікі пласт — і ў музычнай школе, і ў вучылішчы, і потым у кансерваторыі. І, скажу, гэта вельмі добра — нават для кампазітара-песенніка мець добрую класічную адукацыю. Ну, а эстрадныя ўплывы… Калі я вучыўся, заслона пачала ўжо прыадчыняцца і мы пачалі нешта слухаць. Безумоўна, найперш “Бітлз”. Гэта была настолькі яркая з’ява, што спачатку нават неяк палохала… Мы ж усе на “маннай кашы” выховаўваліся, а тут такая музыка! І пачалі падбіраць ноты, капіраваць… Гэта было павальнае захапленне. Ад гэтага не было куды дзецца.

— Значыць, можна сказаць, што кампазітар Эдуард Зарыцкі вырас на “бітлах”?
— Не. Так нельга сказаць. Эдуард Зарыцкі стаў кампазітарам у першую чаргу дзякуючы сваім выдатным педагогам у кансерваторыі — народным артыстам Беларусі прафесарам Анатолю Васільевічу Багатырову і Уладзіміру Уладзіміравічу Алоўнікаву. Гэта яны вучылі мяне гармоніі, лаканічнасці, калі хочаце, правільнасці ў добрым сэнсе. А што да “Бітлз”… Ведаеце, ужо значна пазней, калі я стаў пісаць свае песні і мог адказваць за іх як кампазітар, прыйшло ўсведамленне таго, што ўсё-такі меладызм у нас свой, славянскі. Нашы песні ўсё-такі адрозніваюцца ад іх песень. Нашу песню — беларускую, рускую, украінскую — можна праспяваць без акампанементу, і ты ўсё роўна пачуеш, што там, у мелодыі, адбываецца. Заходнія песні таксама ёсць вельмі прыгожыя, проста цудоўныя на самай справе. Але без акампанементу яны ніякія. Я любую заходнюю песню зраблю ў пяці варыянтах акампанементу, і ўсе будуць розныя і добрыя. А наша песня ўсё-такі мае на ўвазе адно музычнае рашэнне.

— Калі пачаўся ваш сапраўдны, сур’ёзны кампазітарскі старт?
— Мабыць, на чацвёртым курсе кансерваторыі, калі мяне ўзялі ў зборную каманду КВЗ Беларусі. Я стаў тады пісаць вельмі многа музыкі. Прычым гэта было так: раніцай пішаш тры-чатыры песні, а ўжо вечарам тут жа іх чуеш, бачыш рэакцыю публікі. Гэта вельмі важна для кампазітара — бачыць рэакцыю, ведаць запыты. Зараз успамінаеш, колькі ж мы насмяяліся ў свой час з Масляковым у Маскве! А ён, дарэчы, зусім не змяніўся. Глядзіш часам на старыя здымкі і параўноўваеш іх з карцінкай у тэлевізары — адзін і той жа чалавек! Бываюць жа такія людзі…
А потым было войска, дзе я таксама вельмі многа пісаў для вайсковага ансамбля. Бясконцыя канцэрты, выступленні — добрая такая трэніроўка. Дарэчы, мяне ж у Саюз кампазітараў у войску прынялі! Калі я пайшоў служыць, у саюзе ўжо ляжалі дакументы. І ўжо ў час службы мне прыходзіць паведамленне, што я прыняты. У форме пайшоў білет атрымліваць. А потым вашы калегі-газетчыкі з “Ваенгазеты” напісалі артыкул пад назвай “Армія нарадзіла кампазітара!”. (Смяецца.) Вось жа як заслугі сабе прыпісалі…
А пасля войска была работа на пасадзе загадчыка музычнай часткі Тэатра юнага гледача. Там таксама было вельмі весела! Дзеці — самы непрадказальны народ! Дырыжыруеш сабе ў аркестравай яме, а дзеці ў гэты час пачынаюць шпурляць у Кашчэя нейкія прадметы. Да Кашчэя яны, канечне, не далятаюць, ляцяць акурат у яму — табе на галаву… (Смяецца.) Наогул я напісаў музыку да 28 спектакляў і фільмаў. Вось толькі што закончыў пісаць да
дакументальнага фільма пра паэта Мікалая Мінскага. Я і не чуў пра такога раней, толькі дзякуючы фільму і даведаўся, што гэта насамрэч бацька сімвалізму.

— Эдуард Барысавіч, цяпер вось, аглядаючы з вышыні ўзросту свае мінулыя гады, ці можаце сказаць, які перыяд быў самым камфортным для вас як для кампазітара і чалавека?
— Хто яго ведае. У мяне, напэўна, нейкі такі склад, што я стараюся бачыць пазітыў ва ўсім. Гэта, я лічу, вельмі важная якасць. Я ведаю многіх людзей, якія заўсёды ўспамінаюць толькі дрэннае, проста жывуць гэтым дрэнным, і яно, па-мойму, з’ядае іх знутры. А я стараюся неяк адмяжоўвацца ад дрэнных успамінаў — было ну й было і мінула. А ў кожным часе было і сваё добрае. Многія ганяць так званыя застойныя гады. А я не лічу іх застойнымі — я і пісаў многа, і, што граху таіць, халтуры пайшлі, заробкі. Выязджалі часта на поўдзень, у той жа Кактэбель, ігралі там. І табе ўсё было бясплатна — і жыллё, і харчаванне… І мора цэлы дзень. Ну, хіба гэта ўсё дрэнна было?!

— А ў цяперашнім часе які пазітыў знаходзіце?
— Перш-наперш, думаю, што я не адстаў, а па-райнейшаму, як кажуць, у струмені. Я ўжо дваццаць гадоў працую ў аркестры Фінберга, а там — бясконцыя конкурсы, фестывалі, і, адпаведна, увесь час даводзіцца пісаць новыя песні. І потым — гэта пастаянныя зносіны з маладымі, я ж заўсёды ў журы самых розных конкурсаў. Я не выкладаў ніводнага дня, але гэтыя зносіны — адбываецца пастаянная перадача вопыту, эмоцый. Прычым не толькі ад мяне ім, але і ад іх мне. Гэта вельмі важна!

— Па вашых назіраннях, не вычэрпваюцца юныя таленты?
— Я гэтае пытанне сам сабе часта задаю. У нас вельмі таленавітыя дзеці! Я быў у журы апошняга дзіцячага “Еўрабачання” — можна было любога пасылаць! Такое, канечне, не кожны год бывае, але на гэты раз усе былі як на падбор. Усе добра падрыхтаваныя, з добрымі сучаснымі аранжыроўкамі, усе апрануты з іголачкі… Цуд! Хаця гэта на самай справе цяжка — падрыхтаваць дзіця да такога сур’ёзнага конкурсу. Асабліва на перыферыі. Іншым разам бачыш, як гэтую бедную дзяўчынку апраналі ўсёй грамадой, а потым яна, бедалага, на сцэне, як тая снягурачка… Але я не пра гэта. Дзеці, паўтаруся, на самай справе ў нас вельмі таленавітыя, і мы гэта ўсё падтрымліваем, дапамагаем ім. І ўвесь час новыя і новыя з’яўляюцца, і ўсё больш на высокім узроўні. Але потым, я нават не ведаю чаму, калі дзеці становяцца дарослымі, адбываецца нейкі працэс — і яны ўсе становяцца аднолькавымі. Нават я, прафесійны музыкант, не магу адрозніць адну спявачку ці спевака ад іншай ці іншага. Раней, напрыклад, Магамаева нельга было не адрозніць ад таго ж Кабзона. Гэта былі настолькі яркія асобы! А цяпер… асоб стала вельмі мала — вось у чым праблема. Усе гэтыя тэхналогіі забілі індывідуальнасці. Начыста забілі.

— Усё так дрэнна сёння ў нашым эстрадным царстве?
— Усё прыйшло ў тупік. Усё, што зараз ідзе, ідзе ў нікуды. Усе гэта разумеюць. І мне здаецца, што і самі выканаўцы разумеюць, што яны аднолькавыя. Яны варацца самі па сабе: самі, не ведаючы нот, пішуць музыку; самі, не маючы ўяўлення пра паэзію, пачынаюць пісаць вершы… І мы ж чуем усё гэта. І такія ж, як вершы, у іх матыўчыкі, і такія ж аранжыроўкі. Разумееце, дылетант ніколі нічога свайго не напіша. І нават калі ён ухопіцца за нешта цудоўнае, ён будзе гэта цудоўнае складаць, як кубікі, — гэта адтуль, а тое адтуль… Я не кажу, што яны крадуць мелодыі, але нейкія элементы абавязкова будуць пазнавальнымі і таму другаснымі — ці гэта рытм, ці форма, ці агульная пабудова песні. Яны складваюць, складваюць свае пазлы, і ім здаецца, што гэта нешта новае, але гэта не новае. Мы гэта ўжо раней чулі па частках.

— І самае дзіўнае пры гэтым, напэўна, тое, што многія нават нот не ведаюць?
— Не многія, а большасць. І яшчэ ганарацца гэтым! Зараз жа проста — сядаеш перад камп’ютарам, найграеш матыўчык, а ўсё астатняе за цябе машына робіць.

— Але чаму на Захадзе не пераводзяцца класныя поп-спевакі? Успомніць хоць бы тую ж Адэль…
— Там у гэтым сэнсе надзвычай жорсткая канкурэнцыя. Хаця там таксама ў поп-музыку прыходзяць, здавалася б, ніякія. Тыя ж “Бітлз” — яны ж, акрамя аднаго, нічога не заканчвалі, проста былі музычныя і ўчэпістыя хлопцы, якім пашчасціла знайсці добрага менеджара. Там жыццё цябе выштурхне з гэтага бізнесу, калі ты не будзеш на высокім узроўні, калі ты не будзеш, як кажуць, у трэндзе. А ў нас вельмі нізкі агульны ўзровень. Вось глядзіце. Можа, крыху дзіўныя прывяду аналогіі, але… Я з захапленнем глядзеў, як выступала на апошняй алімпіядзе Дар’я Домрачава. Гэта былі спаборніцтвы роўных, якія былі паўстаўлены ў роўныя ўмовы. Але наша Даша паказала ўсяму свету, што яна і сярод роўных лепшая і што ёй насамрэч няма роўных у яе відзе спорту. А цяпер уявіце сабе, што мы пасылаем на адмысловую музычную алімпіяду, дзе ўсе будуць у роўных умовах і дзе ўсё будзе вырашацца сумленна, што называецца, па гамбургскім рахунку, каго-небудзь з нашых, ну, напрыклад, Саладуху ці Хлястова (я ўмоўна кажу!)… Вытрымае хто-небудзь з нашых хоць бы кваліфікацыю?

— Наогул, вы схільны размяжоўваць музыку на сур’ёзную і несур’ёзную?
— Вы ведаеце, не. Я даўно для сябе зразумеў, што любая музыка або добрая, або дрэнная. І няважна, ці гэта сімфанічная музыка, ці джаз, цяжкі рок, поп-музыка і г.д. У любой музыцы ёсць добрыя і дрэнныя ўзоры. Няўдалых сімфанічных праектаў таксама хапае, і мы іх чуем. А з іншага боку, ёсць геніяльныя ўзоры джазавай і рок-музыкі. І ў асобных кампазітараў, нават вельмі вядомых, ёсць таксама ўдалыя і няўдалыя творы. Тут не бывае стапрацэнтнага пападання. Трэба проста знайсці сваё. Скажам, той жа Дунаеўскі… Мог бы пісаць так званую сур’ёзную музыку і быў бы сярэдненькім кампазітарам. Але ў яго стрэлілі такія песні! І ён сябе знайшоў менавіта ў гэтым! А што страціла сур’ёзная музыка? Нічога. Затое мы маем Дунаеўскага, аўтара многіх шлягераў 30—50-х гадоў, музыкі да такіх фільмаў, як “Вясёлыя рабяты”, “Волга-Волга” і інш.
А наконт сур’ёзнай музыкі раскажу такі пацешны выпадак са свайго жыцця. Быў час, калі мы з жонкай узялі даглядаць яе бацьку. Раней у яго была галава — супер! Ён быў палкоўнікам, выкладаў касмічную сувязь у Расіі. Але старасць, як кажуць, не радасць. Пад старасць ён зусім здзяцінеў. “Дзядуля, колькі будзе два ў два?” — мая дачка ў яго жартам пыталася, і ён, які выкладаў касмічную сувязь, не мог адказаць. Але што цікава: мая дачка навучыла яго іграць на раялі адзін матыўчык: “трам, трам, трам…”. І яму гэта вельмі падабалася. Як толькі я ўставаў з-за раяля, ён хуценька садзіўся і пачынаў гэтае бясконцае “трам, трам, трам”. Уяўляеце, што са мною рабілася! У самога ў галаве свае песні, а тут гэтае бясконцае “трам, трам, трам”. Аднойчы я пайшоў на адзін авангардны канцэрт — ну, ні душы, ні сэрцу. Ніякай логікі ні ў адным творы! Як па раялі кошка… Я выйшаў пасля таго канцэрта і адчуваю, што мне проста дрэнна стала, што я нават прытомнасць страціць магу. Але неяк дайшоў дадому. Прысеў, абхапіў рукамі галаву — проста расколвалася. Потым раптам кажу: “Дзед, а пайграй мне”. І, не паверыце, калі пачуў яго “трам, трам, трам”, я апрытомнеў пасля таго канцэрта! (Смяецца.) Я пачуў нешта знаёмае! У гэтым “трам, трам, трам” была хоць нейкая логіка! Наогул логіка — гэта вельмі важна. А ў авангарднай музыцы логіку вельмі цяжка прасачыць. Хаця там таксама ёсць узоры цудоўныя. Іншая справа, што пад авангардную марку ў музыцы, як, дарэчы, і ў жывапісе, вельмі многа дылетантаў і графаманаў падпісваецца…
Я гэта для сябе даўно вырашыў і магу параіць іншым: не трэба слухаць дрэнную музыку! Яна можа загубіць, яна разбурае знутры, яна спустошвае чалавека! Трэба слухаць музыку, блізкую твайму сэрцу. І лепш не слухаць ніякую, чым дрэнную.

— Вы сказалі пра логіку. Што яшчэ для вас важна ў музыцы?
— Вы, напэўна, падводзіце да пытання, як я пішу музыку. Ніводны кампазітар вам не скажа, як ён піша музыку. Як і паэт не скажа, як ён піша вершы. Гэта таямніца. Я проста дакладна ведаю, што некаторыя рэчы дыктуюцца адтуль (паказвае ўгору). Калі ты нейкую рэч запісваеш адразу ў закончаным выглядзе — і мелодыю, і акампанемент, і гармонію, — вось тады ясна, што ідзе нейкая сувязь. А калі ты стукаеш-стукаеш, перабіраеш варыянты, і ўсе варыянты добрыя… Мяне заўсёды палохаюць добрыя варыянты. Варыянт павінен быць адзін — і добры. Гэтаксама мне іншым разам паэты прыносяць вершы: “Вось гэты куплет можна замяніць на гэты, а вось гэты можна пераставіць месцамі з тым. Я вам тры варыянты прынёс!”. Калі я такое чую, лічы, усё, значыць, верша няма. Навошта мне твае варыянты? Гэта твае праблемы. Ты прынясі мне адзін добры варыянт.

— Звычайна вы пішаце на вершы паэтаў, а не наадварот?
— Бывае і так, і так. Раней, калі быў малады, больш пісаў на вершы. Браў зборнікі, таго ж Барадуліна, Бураўкіна, Гілевіча і пісаў музыку на ўпадабаныя вершы. І мы з імі сябрамі станавіліся. У іх класная паэзія! Такая, дзе ўжо ўсё ёсць для песні. На самай справе сапраўдны песенны тэкст — гэта вельмі вялікая рэдкасць. Нямнога ёсць менавіта паэтаў-песеннікаў, а не проста паэтаў. Напрыклад, у нас быў такі Адам Русак (памятаеце яго “Бывайце здаровы, жывіце багата…”). Дык вось ён быў чыстым паэтам-песеннікам. Па-першае, ён сам быў музыкантам. А па-другое, яго тэксты… Ты чытаеш яго верш, і пакуль даходзіш да канца, у цябе ўжо цалкам гатова музыка. Я рабіў цэлы цыкл песень на яго вершы — як блінцы, ішлі адна за адной. А вось пра Караткевіча, якога я вельмі люблю, ніколі не скажаш, што ён песеннік. Выдатныя вершы, але не песні. Для песенных вершаў не патрабуецца, каб гэта была высокая паэзія. Напрыклад, ёсць геніяльная песня “Кацюша”, але са сцэны гэты тэкст ты не прачытаеш.

— Вы ўсё-такі прыводзіце сябе пэўным чынам у нейкі стан, калі збіраецеся пісаць музыку?
— Разумееце, калі ты валодаеш кампазітарскай тэхнікай, то ў любым выпадку нешта напішаш. Іншая справа — горш ці лепш. А нейкі асаблівы стан, натхненне… Я менш за ўсё спадзяюся на гэтыя рэчы. Калі ж сур’ёзна, мне падабаецца сам працэс напісання песні.

— І зусім ніякага трапятання, калі чуеце, як выконваюць вашы песні па радыё, тэлебачанні, на канцэртах?
— Не. Гэта даўно пройдзены этап. Тым больш зараз аўтараў нават не аб’яўляюць, вы заўважылі? Ніхто наогул не ведае, чые песні спяваюць па радыё. Брацкая магіла! Я колькі разоў падымаў гэтае пытанне ў Саюзе кампазітараў — ніякай рэакцыі.

— Вы з’яўляецеся намеснікам старшыні Саюза кампазітараў, а апошнія паўтара года выконваеце абавязкі старшыні…
— Так, у мяне дома нават пячатка ляжыць!

— Як у цэлым пачуваецца сёння кампазітарская супольнасць?
— Як вам сказаць… Раней у Саюза кампазітараў была дзяржаўная падтрымка. Цяпер гэта грамадская арганізацыя, у прынцыпе такая ж, як таварыства пчаляроў. Круціся як можаш. Вось і круцімся.

— А на нейкім духоўным, эмацыянальным узроўні вы, сучасныя беларускія кампазітары, адчуваеце адно аднаго?
— Ну, гэта наогул некалектыўная прафесія. А цяпер — тым больш. Так, як было раней, калі мы збіраліся, найгравалі адно аднаму новыя рэчы, абмяркоўвалі іх, у нас былі нават так званыя музычныя серады ў Саюзе кампазітараў, — нічога такога няма. Нядаўна саюзу было 75 гадоў, правялі з’езд, арганізавалі канцэрт — і ўсё на гэтым. Усё ціха — усё добра. Кожны фактычна сам па сабе. Хаця, канечне, і сябруем таксама. У мяне, напрыклад, вельмі добрыя адносіны з Лучанком (ён да мяне часта прыходзіць на каву, мы з ім заўсёды абмяркоўваем нейкія глабальныя рэчы), з Фінбергам, з якім я вучыўся разам…

— Эдуард Барысавіч, вы шчаслівы чалавек?
— Так. Разумееце, я ўдзячны Богу за тое, што ён даў мне мелодыю, што я магу працаваць не толькі ў высокіх, сур’ёзных жанрах. Такая музыка сёння амаль не мае попыту. Адзін раз выканаецца недзе — і потым зноў цішыня на гады. А песня ўсё-такі яшчэ патрэбна людзям. Хтосьці для канцэрта замовіць напісаць, на радыё папросяць… Песня яшчэ гучыць.

— Вы зараз сказалі хутчэй пра творчае шчасце. А чалавечае?
— Я многае перажыў за апошні час. Жонка вельмі моцна хварэла, яе бацька, пра якога я гаварыў. Быў перыяд, калі яны фактычна ўдваіх ляжалі. А я іх даглядаў. Спачатку жонка памерла, потым цесць… Апошнія месяцы ён нават не разумеў, што памерла яго дачка, мая жонка. А праз тыдзень пасля яго і кот памёр. Я проста адыходжу зараз ад усяго. Так, я цяпер зусім адзін. Але музыка і ратуе. Калі захачу, сяду за раяль, пайграю. Не пойдзе — прыйду праз гадзіну, зноў пайграю.

— З вашых больш за 600 песень якая ў вас самая любімая, самая дарагая? Ці, можа, іх некалькі?
— Ну, з гэтых 600, канечне, дай бог, каб было 200 сапраўдных. А любімыя, яны ж самыя папулярныя, хаця назвы могуць нічога не гаварыць, іх трэба найграць: “Развітальная гастроль”, “Лісток календара”, “Белыя крылы”, “Будзьма”, “Я вярнуся”, “Чорныя вейкі”… Дарэчы, “Чорныя вейкі” Кіркораў запісаў. Гэта паэт Коля Траццякоў прабіў. А калі Кіркораў на канцэрце ў Мінску аб’яўляў гэтую песню, дык ён мяне назваў, а Колю — не. (Смяецца.)

— Ці можна гаварыць пра нейкую скразную тэму вашай творчасці?
— Яна адна ва ўсіх нас. Такая, я сказаў бы, вялікая тэма любові — любові да жанчыны, маці, Радзімы. Любоў, мне здаецца, — аснова любой песні. У апошні час я пачаў пісаць многа песень для дзяцей, для харавых калектываў. Мне падабаецца гэта, бо на дзяцей яшчэ нейкая надзея ёсць. Яны яшчэ не сапсаваныя, не згубленыя. А маладых нашых слухачоў мы, па-мойму, канчаткова сапсавалі. Яны ўжо не ўспрымаюць нічога. Едзеш іншым разам у аўтобусе, прыслухоўваешся да таго, што гучыць у навушніках, і ўражаннне такое, што ва ўсіх гучыць адно і тое ж — “тык-тык-дзы, тык-тык-дзы”. (Пачынае імітаваць гукі электроннай музыкі, што ў яго цудоўна атрымліваецца. — М.Ч.) Гэта ж проста жах нейкі!

— Эдуард Барысавіч, ці ёсць нейкае пытанне, якое я не задаў, але вы хацелі б на яго адказаць?
— Пытанні, пытанні… Мне ўспамінаецца такі выпадак. Маёй дачцэ, калі яна студэнткай педінстытута праходзіла ў школе практыку, аднойчы далі заданне прывесці на сустрэчу з дзецьмі якога-небудзь вядомага чалавека — мастака, кінематаграфіста, пісьменніка, галоўнае, каб з творчых людзей быў. Яна, канечне, доўга не думала, каго ёй прывесці… Прыходжу я ў клас. А па сваім вопыце ўжо наперад ведаю, якія пытанні мне будуць задаваць: у якім узросце напісалі першую песню? Які ваш любімы спявак? і г.д. Але тут здарылася незвычайная рэч. Раптам падымаецца адна дзяўчынка-другакласніца і пытаецца: “Скажыце, вам становіцца лягчэй, калі вы напішаце песню?” Я проста аслупянеў ад такога пытання. Дарослы ніколі б так не запытаўся. А што адказаць? Сказаў тады: “Ну, крыху адпускае”. А на самай справе не ведаю, ці становіцца лягчэй.

— Вялікі дзякуй вам за гутарку. Яшчэ многа-многа вам новых цудоўных песень!

Мікола ЧЭМЕР.
Фота аўтара.