Памяць як абярэг

Такія дыхтоўныя, такія духоўна насычаныя і багата аздобленыя кнігі выходзяць далёка не кожны дзень, таму невыпадкова, што з нагоды выхаду кнігі вядомага пісьменніка, перакладчыка, уладальніка медаля Францыска Скарыны Міколы Маляўкі “Спадчына, або Каб не стаць манкуртам” (Мінск, “Народная асвета”, 2018) у Нацыянальнай бібліятэцы Беларусі быў нават арганізаваны круглы стол з удзелам айчынных літаратараў, навукоўцаў, прадстаўнікоў сістэм школьнай і ўніверсітэцкай адукацыі. Аўтэнтычнымі народнымі спевамі парадаваў прысутных фальклорны ансамбль “Явар” сталічнай сярэдняй школы № 159. Было адразу зразумела, што гэта падзея як у кніжна-выдавецкай галіне, так і ў культуры ў цэлым, асабліва ў Год малой радзімы.

Удзельнікам круглага стала накіраваў сваё прывітанне міністр інфармацыі Рэспублікі Беларусь Аляксандр Карлюкевіч, які, у прыватнасці, адзначыў: “2018 год у Беларусі абвешчаны Годам малой радзімы. Для кожнага з нас яна свая і мае сваё асабістае сакральнае значэнне, але ў той жа час з’яўляецца часткай нашай краіны. Гэты год дае нам добрую магчымасць не толькі ўспомніць пра родныя мясціны, але і зрабіць для іх нешта важнае і карыснае, нягледзячы на ўзрост, прафесію або пасаду, якую мы займаем. Вельмі сімвалічна, што першай кнігай, прысвечанай Году малой радзімы, стала менавіта “Спадчына”, якая звяртаецца да вытокаў і традыцый нашага народа, без ведання чаго немагчыма будучыня нацыі”.

Кожны з васьмі раздзелаў кнігі — гэта старанна, са шчымлівай любоўю і глыбокай пашанай адлюстраваны асобны пласт традыцыйнай народнай культуры: “Сядзіба”, “Майстры на ўсе рукі”, “Такія розныя, а ў хаце — родныя”, “Есці не просяць, а прыбытак прыносяць”, “Смаку не абабрацца”, “Самі ткалі, самі вышывалі”, “І дома гожа, і ў гасцях прыгожа”, “Ад калыханкі да малітвы”. Дзеці, а, канечне ж менавіта яны з’яўляюцца асноўнай мэтавай чытацкай аўдыторыяй кнігі Міколы Маляўкі, не проста даведаюцца з яе пра тое, дзе і як жылі нашы продкі, чым займаліся, якімі прыладамі працы карысталіся, што гэта за прылады, як яны выглядалі і для чаго служылі (напрыклад, кадаўб і вярэнька, склюд і рэзгіны, гэблік і пранік і многія іншыя), а даведаюцца пра ўсё гэта ад чалавека, які непасрэдна сам жыў усімі гэтымі рэчамі дый працягвае жыць, часта бываючы на сваёй радзіме ў знакамітай вёсцы Мікалаеўшчыне. Прапушчаныя праз сэрца, але этнаграфічна дакладныя апісанні і назіранні ўвесь час “падмацоўваюцца” паэтычнымі радкамі, народнымі прыказкамі, прымаўкамі і загадкамі, сур’ёзнымі і вясёлымі “прыватнымі” гісторыямі, народнымі прыметамі і парадамі, цудоўнымі ілюстрацыямі Я.Ларчанкі, Н.Кузьмянковай і Т.Кудзінай, характарнымі фотаздымкамі А.Сталярова, А.Дрыбаса, А.Галкоўскага. Усё гэта дазваляе назваць кнігу М.Маляўкі “Спадчына, або Каб не стаць манкуртам” адмысловай энцыклапедыяй з вялізным бонусам. Калі ўлічыць, што ў кожным раздзеле аўтар падрыхтаваў для свайго чытача ўніверсальныя заданні, разлічаныя не проста на веданне тых ці іншых рэчаў, а менавіта на роздум, то гэта яшчэ і сучасны падручнік, вучыцца па якім было б не сумна ні першакласніку, ні адзінаццацікласніку.

Чытаеш і не можаш не захапляцца: “Памахваючы кутасамі, спяшаецца да вас вясёлая загадка: “Ты брат, ідзі туды, а я пайду туды, ды на пуповай гары сустрэнемся”. Хто гэта разыходзіцца? Падкажам, “пуповая гара” ёсць у кожнага з нас, на жываце, дзе сыходзяцца канцы пояса”.

Або вось гэта: “Дзеці любілі гуляць “У каваля”. Хлопчыку малявалі вугольчыкам вусы, давалі малаток, садзілі каля калодкі-кавадла, а потым па чарзе падыходзілі да яго, каваля. Хто прасіў замок адрамантаваць, хто серп назубіць. Каваль браў “заказы”, а заадно і аплату — яблык, жменьку арэхаў, цукеркі. І тут заходзіў хлопчык з катом у руках, прасіў падкаваць яго “каня”. Каваль злаваў, бег за тым хлопчыкам. Калі даганяў, жартаўнік замест яго станавіўся за каваля. Калі не даганяў, у каваля забіралі ўвесь яго заробак”.

Ці вось такое: “І рвалася нітка ў руцэ, хавалася ў клубок іголка. Хлопцы разбіралі дзяўчат і пачыналі танцаваць пад гармонік. Стаміўшыся, частаваліся, употай ці адкрыта абменьваліся падарункамі. Дзяўчына дарыла свайму хлопцу хустачку-насоўку, хлопец ёй у аддзяку — новае вераценца або, на зайздрасць сяброўкам, святочныя лапцікі. А калі якраз па назе былі, то і абнаўляла: пускалася ў скокі з кавалерам. Яшчэ і падпявала часам, цешачы сябе і ўсіх астатніх:

Танцавала рыба з ракам,

А пятрушка з пастарнакам,

А цыбуля з часнаком,

Красна дзеўка — з дзецюком.

За акном ліў дождж, пазней, зімою, гула завея, а ў хаце палілася печка-грубка — цёпла было, утульна і весела. Не спалі на печы дзеці, пільна сачылі за тым, што адбывалася ў хаце. І назаўтра ўся вёска ведала, хто каму што падарыў, хто з кім абдымаўся і цалаваўся”.

Гутарыўшы з журналістамі, Мікола Маляўка прызнаўся: “Мне здаецца, што, акрамя ўсяго іншага — энцыклапедычнага і даведачнага, гэтая кніжка каштоўная тым, што тут ёсць мая душа, душа маіх бацькоў, душа маіх продкаў. Яны паўстаюць тут як жывыя. Усё, пра што я напісаў, — гэта наш духоўны скарб. Ніколі не трэба пра яго забываць, бо як мы шануем мінулае, так і нас будуць шанаваць. Памяць — гэта, можа быць, самы дарагі абярэг, які трымае нас як людзей, які трымае нашу душу, які трымае наша жыццё…”

Мікола ЧЭМЕР.