Галіна ДЗЯГІЛЕВА: “Трэба любіць Беларусь моцна-моцна…”

Ёсць розныя тэатры: драматычныя, музычныя, лялечныя… І ў кожны ходзіш, адпаведна, па-рознаму настроіўшыся: ці на драму, ці на музыку, ці на ляльку. Але ў нас ёсць адзін такі, унікальны — Беларускі паэтычны тэатр аднаго акцёра “Зніч” пры Беларускай дзяржаўнай філармоніі. Паспрабуй ты настройся на аднаго акцёра, паспрабуй ты настройся на зніч — гэты нязгасны агонь, які абдымае цябе, які падымае цябе, які суцяшае цябе. Які цалуе цябе не ў вусны, а ў самую душу. 
Зніч — агонь, які перадаюць памерлыя жывым, каб тыя жылі шчасліва. Зніч — нязгасны агонь. Гарыць, пакуль цепліцца жыццё на свеце.
Прызнацца, перад тым як ісці на інтэрв’ю з дырэктарам, мастацкім кіраўніком, заснавальнікам тэатра “Зніч” Галінай Дзягілевай, я падрыхтаваў зусім іншыя пытанні, не тыя, што будуць гучаць ніжэй. Меркаваў, што будзем з ёй гаварыць выключна пра тэатр, пра нейкія выключна тэатральныя мастацтвазнаўчыя праблемы. Але… я сам “паламаў” сваё падрыхтаванае інтэрв’ю. Задаў першае нетыповае пытанне — і панеслася ўсё само сабой. Галіна Аляксееўна раскрылася мне найперш як чалавек — чалавек тэатра і проста чалавек, жанчына, маці, жонка. Яна сама напрыканцы гутаркі прызналася: “Божа, я такое нагаварыла для “Настаўніцкай”.
Гутарка з ёй была сапраўды як прызнанне, як монаспектакль, які не пазначаны ў афішы…

— Галіна Аляксееўна, мы гутарым з вамі 7 мая, напярэдадні Дня Перамогі. Для вас асабіста дарагое гэтае свята?
— Дарагое. Як, напэўна, і для ўсіх беларусаў, блізкіх па ўзросце да мяне і тых, хто падчас вайны страціў сваіх блізкіх. А ў мяне такое адбылося. Маёй бабулі Аўдоцці было толькі 36 гадоў. Зусім маладая жанчына… Быў чорны дзень, і трэба было ўсім ісці ў лес. А яна не пайшла. Проста не верыла, што можа такое адбыцца. Яе дачка, мая мама, тады 14-гадовая, разам з бацькам пайшла ў лес. А яна не пайшла. Ёй балелі ногі… І яна засталася ў вёсцы. Іх, усіх, хто застаўся, расстралялі немцы. Гэта было ў Брагінскім раёне.

— Хто вам пра гэта расказаў?
— Мама, канечне. Дзядуля тады адчуў сябе зусім асірацелым. А гэта ж быў зусім яшчэ малады мужчына. Пачаў зноў шукаць сябе. У нас жа, у беларусаў, многае трымаецца на маці, на жанчыне. Не стала жанчыны ў хаце — не стала і сям’і. Закапалі там нейкія рэчы — і сышлі. Потым ужо, калі даведалася, што я хрышчоная, пра гэта неаднойчы думала.

Галіна Аляксееўна Дзягілева — заснавальнік, дырэктар, мастацкі кіраўнік Беларускага паэтычнага тэатра аднаго акцёра “Зніч”, вядомая беларуская актрыса, лаўрэат міжнародных тэатральных фестываляў, рэжысёр-пастаноўшчык і аўтар інсцэніровак.
У 1968 годзе скончыла Беларускі дзяржаўны тэатральна-мастацкі інстытут. Вучылася ў такіх майстроў беларускай сцэны і славутых педагогаў, як В.П.Рэдліх, І.Л.Курган, В.П.Тарасаў, Т.С.Узунава, А.І.Бутакоў.
На працягу 17 гадоў творчы лёс Г.А.Дзягілевай быў звязаны з Віцебскім дзяржаўным акадэмічным тэатрам імя Якуба Коласа, дзе артыстка працавала пад кіраўніцтвам рэжысёраў С.Казіміроўскага, Б.Эрына, іграла на адной сцэне з такімі славутымі артыстамі, як Ф.Шмакаў, А.Радзялоўская, З.Канапелька, Г.Маркіна, А.Трус, І. Матусевіч, Г.Дубаў і інш. У яе выкананні запомніліся яркія вобразы Лады (“Снежныя зімы” І.Шамякіна), Святланы (“Таблетку пад язык” А.Макаёнка), Караліны (“Кастусь Каліноўскі” У.Караткевіча), Лізы (“Багна” А.Астроўскага), Наташы (“Прыніжаныя і зняважаныя” паводле рамана Ф.Дастаеўскага), Жэнькі Камяльковай (“А зоры тут ціхія” паводле Б.Васільева), Элены (“Раба свайго каханага” Лопэ дэ Вега), Клары (“Доктар філасофіі” Б.Нушыча), Геры (“Многа шуму з нічога” У.Шэкспіра) і шмат іншых — больш за 50 роляў класічнага і сучаснага рэпертуару.
У тэатры Якуба Коласа Дзягілева актыўна займалася грамадскай дзейнасцю. Калектыў абраў яе старшынёй створанага пры тэатры Віцебскага таварыства савецка-в’етнамскай дружбы. Дзякуючы плённай рабоце ў таварыстве (арганізацыі шматлікіх сустрэч з в’етнамскімі студэнтамі, перадач на радыё і тэлебачанні, іншых сумесных мерапрыемстваў), Г.Дзягілева была ўведзена ў праўленне таварыства савецка-в’етнамскай дружбы Мінска і ў складзе дэлегацыі таварыства наведала Дэмакратычную Рэспубліку В’етнам.
У 1985 годзе Г.А.Дзягілева была запрошана ў Мінск па працоўным пераводзе Міністэрства культуры ў эксперыментальную трупу Маладзёжнага тэатра БССР, які толькі распачынаў сваю дзейнасць. Творчы шлях актрыса прадоўжыла ў канцэртна-лекцыйным аддзеле Белдзяржфілармоніі, дзе яна адразу выразна праявіла сябе ў новым жанры мастацкага чытання. Яе паэтычныя спектаклі “Вяртанне” Я.Шабана, “Любіць!..” А.Вярцінскага, “Мне сняцца сны аб Беларусі” Я.Купалы акрэслілі контуры будучага паэтычнага тэатра аднаго акцёра. У 1989 годзе пры падтрымцы Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь, кіраўніцтва Белдзяржфілармоніі, тэатральных крытыкаў, пісьменнікаў, сяброў акцёраў і рэжысёраў Галіна Дзягілева стварае адзіны ў краіне ўнікальны тэатр “Зніч”.
У снежні 1989 года за выкананне першага ў Беларусі драматычнага монаспектакля “Выгнанне ў рай” пра жыццё полацкай княжны Рагнеды (рэжысёр Віргінія Тарнаўскайтэ) на Рэспубліканскім фестывалі тэатраў-студый актрыса Г.Дзягілева атрымала званне лаўрэата і дыплом I ступені, а тэатр — прызнанне гледача і крытыкі.
Галіна Дзягілева фарміруе рэпертуар тэатра, з’яўляецца рэжысёрам-пастаноўшчыкам монаспектакляў: “Маленькі анёлак”, 1995 г.; “У краіне светлай, дзе я ўміраю…”, 1997 г.; “Адзінокі птах”, 2001 г.,; “Прыпадаю да нябёс…”, 2002 г.; “Мой маленькі прынц”, 2005 г.; “Пацеркі”, 2006 г.; “Красёнцы жыцця”, 2008 г.; “Дарожны рэквіем”, 2009 г.; аўтарам інсцэніровак: “Любіць!..”, 1989 г.; “Мне сняцца сны аб Беларусі”, 1989 г.; “Белы сон”, 1992 г.; “Віленскія мроі”, 1996 г.; “Не праклінай, што я люблю…”, 1997 г.; “Адзінокі птах” (лібрэта), 2001 г.; “Мой маленькі прынц”, 2005 г.; “Пачакай, сонца!”, 2006 г.; “Абранніца”, 2008 г.; “Дарожны рэквіем”, 2009 г.; “Красёнцы жыцця”, 2008 г.; “Пяюць начлежнікі”, 2010 г.; выканаўцам монаспектакляў: “Любіць!..”, 1989 г.; “Мне сняцца сны аб Беларусі”, 1989 г.; “Белы сон”, 1992 г.; “Ціха на небе, зямлі і на сэрцы”, 1994 г.; “Віленскія мроі”, 1996 г.; “Пачакай, сонца!”, 2006 г.; “Абранніца”, 2008 г.; “Дарожны рэквіем”, 2009 г.; “Пяюць начлежнікі”, 2010 г.
Шматгадовая плённая тэатральна-мастацкая дзейнасць Г.Дзягілевай адзначана ганаровымі граматамі Міністэрства культуры СССР і Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь, нагрудным знакам Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь “За ўклад у развіццё культуры Беларусі” (2007 г.) і медалём “За працоўныя заслугі” (2012 г.). Творчыя дасягненні Г.Дзягілевай адзначаны ўзнагародамі і дыпломамі лаўрэата міжнародных тэатральных фестываляў у Маскве, Пярмі, Сімферопалі, Брэсце, Познані, Кіеве. На чале з Галінай Аляксееўнай Дзягілевай Беларускі паэтычны тэатр аднаго акцёра “Зніч” стаў неад’емнай часткай сацыяльнага і культурнага жыцця Рэспублікі Беларусь, сапраўдным феноменам беларускага сцэнічнага мастацтва, калектывам, творчасць якога высока цэняць айчынныя і замежныя гледачы.

— У сэнсе — калі даведаліся, што хрышчоная?
— Я не ведала пра гэта да сталага ўзросту. Неяк паспрабавала загаварыць пра гэта з маці, маўляў, давай я пахрышчуся. А яна мне кажа: “Ты хрышчоная, дачушка, ні пра што не хвалюйся…” Аказваецца, яна пахрысціла мяне яшчэ ў дзяцінстве, не зважаючы ні на якія перашкоды. І ведаеце, тады ўва мне ўсё стала на свае месцы. Я зразумела вельмі многае ў жыцці. У маёй дачушкі Ксеніі
шасцёра дзяцей. Яна, як і я, вельмі веруючы чалавек.

— Галіна Аляксееўна, як вы прыйшлі ў тэатр? Гэта было наканаванне?
— Як вам сказаць… У юнацтве ў мяне не было нейкага канкрэтнага жадання, маўляў, тэатр і ўсё. Проста хацелася НЕЧАГА. Хоць астраномам стаць. (Смяецца. — М.Ч.) Ну, палёту душа прасіла… А яшчэ я ўвесь час прыдумляла нейкія гісторыі, і ўсе — з адным нешчаслівым канцом. Скажам, збіраю ягады, а ў галаве пішацца такая гісторыя: вось мы кахаем адно аднаго, я прыгожая, ён прыгожы… Але аднойчы ён прыходзіць да мяне і кажа: “Слухай, прабач, але я не кахаю цябе. Таму — бывай”. Я задыхаюся, не магу вымавіць ні слова, а потым неяк бяру сябе ў рукі: “Ну што ж, раз так, дык так. Бывай. Жадаю шчасця…”

— І сказаўшы “бывай” свайму мройнаму каханку, вы паступілі ў тэатральна-мастацкі?
— Скажам так, мне проста “фартанула”. Адна мая аднакласніца неяк пацягнула мяне з сабой да Ганны Аляксандраўны Сысоевай вучыцца спевам. Ганна Аляксандраўна — выдатная спявачка, стажыравалася ў Мілане. Я з ёй вельмі пасябравала. Спачатку яна ставіла мне сапрана, потым — мецца-сапрана. А потым я пайшла ў тэатральна-мастацкі — і мяне прынялі.

— У Віцебскі дзяржаўны акадэмічны тэатр імя Якуба Коласа патрапілі па размеркаванні?
— Аляксандр Іванавіч Бутакоў, які вёў нас з 2 курса, хацеў, каб мы ўсім курсам паехалі ў Коласаўскі тэатр. І мы паехалі. Паказалі там спектакль “Сям’я” па п’есе Папова. Я іграла сястру Валодзі Ульянава. А Галя Бальчэўская, мая аднакурсніца, іграла маму Марыю. Ну, і ўзялі ў выніку толькі нас дваіх — мяне і Галю. Гэта была такая школа, такія людзі: Шмакаў, Глебаўская, Трус, Маркіна, Трушко, Акружная, Казіміроўскі, Радзялоўская, Канапелька… У Віцебскім тэатры я “пражыла” амаль 17 гадоў, сыграла там каля 50 роляў.

— І ўсё ж у 1985 годзе вы адтуль сышлі. Што былі за прычыны?
— Па-першае, у мяне не склаліся адносіны з рэжысёрам Валерыем Мазынскім, які прыйшоў у тэатр. Ну, як не склаліся: відаць, я проста была не яго артыстка — ён мяне не адчуваў, што вельмі балюча. А па-другое… Нават не ведаю, ці расказваць пра гэта.

— Раскажыце.
— Я разбурыла сям’ю, звяла чалавека з сям’і, скандальна выйшла замуж. І ўсе падумалі, што я сволач…

— Вы маеце на ўвазе Леаніда Дзягілева, вядомага мастака і выкладчыка?
— А каго ж? Разумееце, каханне — гэта вельмі няпростая рэч. Гэта вельмі рэдкая з’ява ў жыцці людзей. Усе да яго імкнуцца, усе ім мрояць, але не ўсім яно дадзена. Мой муж тады прыехаў якраз з Піцера, дзе, дарэчы, яго запрашалі выкладаць. Але ён вырашыў працаваць на радзіме (ён родам з Віцебска). Мы пазнаёміліся з ім у Віцебску. У яго на той час была сям’я: вельмі прыгожая жонка з прыгожым імем Хрысціна (працавала правізарам), дачушка Віка. Мы пазнаёміліся з ім — і нарадзілася каханне. І ведаеце, потым пачалі адбывацца самыя дзівосныя рэчы. Мы з Леанідам былі гнанымі ў Віцебску ў літаральным сэнсе гэтага слова. Грошай асаблівых не было. Ён — мастак-педагог, я — артыстка. Якія грошы? У ЗАГСе не аформлены, а я ўжо насіла пад сэрцам Ксюшу. Яго сёстры (ён са шматдзетнай сям’і) раз-пораз прыходзілі да мяне ледзь ці не біць морду… І, ведаеце, якая рэч урэшце адбылася? Як бы насуперак усяму таму негатыву, які бачыла я вакол сябе, ува мне вырасталі нейкія вельмі добрыя пачуцці. Як бы вам патлумачыць. Ну, вось кажуць усе яны: “Яна гадасць, яна сволач…” А я сама сабе думаю: “Ну, я ж не гадасць, я ж не сволач… Артыстка — не абавязкова распусніца… Так, мне сорамна, што так атрымалася. Даруй мне, Хрысціна. Але ж так здарылася, таму што павінна было здарыцца”. Дарэчы, мой муж вельмі заразіў мяне тады гэткай бурлівасцю, настойлівасцю, усяляк мяне падтрымліваў і дапамагаў мне. Хоць мая душа і без таго, здаецца, была бурлівай.

— Вы мелі якія-небудзь кантакты з яго былой жонкай?
— Ніякіх. Ніколі.

— А з яго дачкой ад папярэдняга шлюбу?
— З Вікай у нас вельмі цёплыя адносіны. Дачка мужа ў прынцыпе як свая дачка. Мы памятаем пра ўсе дні нараджэння, яна прыязджала да нас з Піцера, дзе цяпер жыве. Сябруе з сястрой, нашай дачкой Ксеняй.

— Галіна Аляксееўна, а вы шчаслівы чалавек?
— Я вельмі шчаслівая. Шчаслівая асабістым жыццём, шчаслівая тэатрам. Шчаслівая тым, што мне давялося, па-руску кажучы, потрудиться, каб мець гэтае шчасце.

— А калі вы гаворыце пра тэатр, дзе найперш гукаеце сваё шчасце — у Віцебску ці ў “Знічы”?
— І там, і там. Ведаеце, у чым геніяльнасць людзей, якія жывуць тэатрам? Вось часам — успамінаю Віцебск — працуем мы з нейкім рэжысёрам дзень, тыдзень, месяц, усё нешта адкрываем, у нечым варымся. А прыехаў неяк да нас Барыс Уладзіміравіч Эрын (знакаміты рэжысёр, выхаванец маскоўскай тэатральнай школы, доўгі час быў галоўным рэжысёрам Купалаўскага тэатра, выкладаў у тэатральным інстытуце — цяперашняй Акадэміі мастацтваў), які ставіў у Віцебску “Уладу цемры” паводле Льва Талстога, “А зоры тут ціхія” Б.Васільева, “Не бойся, мама” Н.Думбадзэ і інш. Папрацаваўшы з ім толькі адзін дзень, прыходжу ўвечары дадому — а ў мяне ўражанне, быццам я месяц ці год з ім працавала. Пражыць за адзін вечар месяц, год, цэлае жыццё… Вось што такое тэатр. І вось у гэтым — тэатральнае шчасце.

— Ведаю, што вы зараз працуеце над новай пастаноўкай паводле рамана Стэфана Жаромскага “Гісторыя граху”… Вельмі няпростая нават пры звычайным прачытанні рэч. Як бы вы акрэслілі галоўную тэму гэтага спектакля?
— Гэты спектакль пра тое, што чалавек, які марыць пра нешта высокае і захоўвае гэтае высокае ў сваёй душы, павінен трымаць сябе ў адпаведных каштоўнасцях усё жыццё. І найперш павінен рабіць гэта праз веру. Ён павінен застацца з гэтай верай. Нягледзячы ні на што. Інакш ён проста можа загінуць, як гіне гераіня спектакля. Калі ў яе жыцці ўпершыню здарылася нешта жахлівае, яна сарвалася. Вось проста ўпала — і ўсё… Дзякуй богу, у канцы жыцця яна ўсё-такі вярнулася да свайго прыгожага аблічча — выратавала свайго каханага чалавека.

— Вы самі іграеце ў гэтым спектаклі?
— Так. Самыя цяжкія спектаклі я іграю сама.

— Галіна Аляксееўна, напрыканцы нашай гутаркі дазвольце правесці з вамі своеасаблівае бліцапытанне: “Што значыць, па-вашаму, быць… ?”
— Давайце.

— Што значыць, па-вашаму, быць добрай жанчынай?
— Не забываць, што ты жанчына. Пры ўсёй сіле, якая павінна быць, быць слабай.

— …добрай артысткай?
— Трэба быць проста добрым чалавекам. І не мець ганарыстасці. Такога, безумоўна, не бывае. І ўва мне гэтая ганарыстасць таксама ёсць, таму што без гэтага людзей не бывае. Але я заўсёды гэта бачу. І пасля спектакля, дзякуй богу, разумею, што ў мяне атрымалася, а што не.

— …добрым чалавекам?
— Трэба быць веруючым чалавекам. Па-сапраўднаму веруючым. І тады ты не зробіш подласці. Проста не зможаш яе зрабіць.

— …добрым беларусам?
— Трэба любіць Беларусь. Да бяспамяцтва. Таму што Беларусь гэтага вартая. Яе ёсць за што любіць. І трэба любіць яе моцна-моцна. Інакш ты беларусам не будзеш.

Мікола ЧЭМЕР.
Фота аўтара і з асабістага архіва Галіны Дзягілевай.