Наталля ІГНАЦЕНКА: “Сваімі кнігамі я спрабую як бы развярнуць дзяцей ад экранаў да кнігі…”

Наш сённяшні госць — вядомая паэтэса аўтар шматлікіх кніг для дзяцей і кнігі дыхтоўнай дарослай паэзіі “Аквамарын” Наталля ІГНАЦЕНКА. Побач змяшчаем і яе свежыя паэтычныя творы, у якіх адчуваюцца талент, шчырасць, нязменнае жаданне сказаць пра няпростыя жыццёвыя ісціны зразумелай мовай — усё тое, што вылучае творцу ў сённяшнім літаратурным свеце.

— Наталля, добра памятаю сваё першае ўражанне ад вашай паэзіі ў 2009 годзе. Гэта была сапраўдная асалода ад свежасці, непасрэднасці, нават ад нейкай дзяцінасці ў добрым сэнсе гэтага слова. І гэта пры тым, што спачатку я пазнаёміўся з вашай дарослай паэзіяй, маю на ўвазе падборку вершаў “Дом, где выросла, искала, но мешали облака…” у нашай газеце і кнігу “Аквамарын”. Гэта потым ужо я стаў сутыкацца пераважна з вашай творчасцю для дзяцей. Трэба абавязкова заставацца дзіцем, каб быць паэтам?
— Я б хацела адразу сказаць, што да гэтага часу не лічу сябе паэтам і не прэтэндую на нейкую там высокую прыступку ў паэзіі. А тое, што я ствараю вершы, — гэта, хутчэй за ўсё, мая схільнасць да музыкі, бо я насамрэч вельмі люблю музыку, прычым розную. А яшчэ мяне выдатна натрэніраваў на паэзію ў дзяцінстве бацька — мы часта гулялі з ім у бурымэ, калі трэба рыфмаваць словы. Калі шчыра, сённяшнюю сваю творчасць я назвала б нечым накшталт падрыхтоўкі да сур’ёзнай літаратуры. Так бы мовіць, я сёння недзе на разагрэве ў сур’ёзных пісьменнікаў… І я ўсвядомлена стараюся пазбягаць складаных апісанняў, зваротаў. Хачу, каб сучасныя дзеці не баяліся ўзяць у рукі кнігу. Разумееце, сучасным дзецям трэба ўсё хутка і адразу. Як у інтэрнэце: кнопку націснуў — адказ прыйшоў. На жаль, у іх ужо не хапае трэніроўкі чытання і ўпушчаны ўжо час на тое, каб чытаць усялякую літаратуру, у тым ліку і сур’ёзную, і не баяцца гэтых тэкстаў, каб ведаць стыль пісьменніка, а не толькі сюжэт, і захапляцца індывідуальнасцю стылю пісьменніка — усё гэта, на жаль, знікае. І таму мне здаецца, што я займаюся тым, што спрабую як бы развярнуць дзяцей ад экранаў да кнігі. Узрост маіх чытачоў вагаецца прыблізна ад 3 да 12 гадоў. Ёсць казачкі, разлічаныя на 3—5-гадовых дзяцей, ёсць творы, якія будуць заразумелыя дзецям ад 6 да 12 гадоў. І я думаю, што калі яны возьмуць у рукі кнігу і ім будзе нескладана яе прачытаць, а яшчэ калі там будзе сюжэт пра іх аднагодкаў ці там будуць моманты, якія і з імі самімі здараліся, то я ўжо іх неяк прыцягну да чытання, да кнігі. Вось такая мая думка пра ўласную творчасць.

— Вы ведаеце, мне вельмі спадабалася ваша метафара “быць на разагрэве ў сур’ёзных пісьменнікаў”… Але “быць на разагрэве” — выраз, які ўсё ж такі выкарыстоўваецца ў дачыненні да музычных канцэртаў. У якога з сучасных музычных гуртоў вы хацелі б пабыць на разагрэве?
— Не, я не буду ў іх на разагрэве (Смяецца. — М.Ч.). Лепей буду на разагрэве, як і казала, у літаратараў! Лепей буду падаграваць цікавасць дзяцей да сур’ёзнай літаратуры! Я ж кажу: возьме школьнік якую-небудзь маю кніжку, убачыць, што гэта не страшна і не складана, а потым раптам пасля мяне ён замахнецца на нешта больш сур’ёзнае… Возьме ўжо, скажам, Пушкіна, якім, дарэчы, у школе, мне здаецца, крыху палохаюць дзяцей. Маўляў, ах, ты не чытаў Пушкіна! І дзіцяці сапраўды робіцца страшна…

— А ўвогуле, вы памятаеце, як, пры якіх абставінах прачнуўся ў вас паэт? Гэта быў нейкі канкрэтны момант або нешта няўлоўнае і падсвядомае яшчэ ў глыбокім дзяцінстве?
— Ну, вось пра гульні разам з бацькам у бурымэ я ўжо казала, гэта значыць, рыфму, рытм, музыку паэзіі я чула з самага ранняга ўзросту. Таксама, колькі памятаю сябе, я заўсёды перароблівала папулярныя песні на свой лад, на свае тэксты — пісала такім чынам віншаванні сябрам, настаўнікам… А што тычыцца нейкага канкрэтнага моманту, то ён сапраўды ў мяне быў. Прычым я сказала б, што гэта быў нейкі містычны момант. І звязаны ён быў не з пачаткам напісання вершыкаў ці нейкіх віншавалак. Гэта здарылася тады, калі адзін з вершаў, які я дагэтуль проста насіла ў галаве, запісала ўпершыню ў сшытак. І гэтым вершам быў якраз верш “Аквамарын” з аднайменнага зборніка паэзіі. Калі я пабывала ў скарбніцы Венскага імператарскага палаца, убачыла там гэты камень. Ён мяне настолькі ўразіў, што верш напісаўся як бы сам сабой. І каб не забыць, я тут жа запісала яго ў сшытак. А далей… Далей, калі ўжо з’явіўся сшытак, я стала працягваць запісваць туды ўсё новыя і новыя вершы. А потым я недзе вычытала, што камяні нясуць у сабе інфармацыю. Ёсць версія, быццам першабытныя людзі, якія яшчэ не валодамі мовай, перадавалі адно аднаму інфармацыю праз камяні. І я вось думаю: можа, і мне той чароўны аквамарын перадаў інфармацыю, з якой усё і пачалося, у тым ліку і мой першы паэтычны зборнік… Калі я перыядычна бываю ў Вене (мой сын нярэдка ездзіць туды на спаборніцтвы, а мы ездзім туды за яго хварэць), я заўсёды наведваю гэты аквамарын. Гэта такая мая традыцыя — прыехаць у Вену і абавязкова пайсці павітацца з гэтым аквамарынам, падзякаваць яму за ўсё.

— Скажыце, Наталля, вы часта ўспамінаеце школу, у якой вучыліся, сваіх школьных настаўнікаў, нейкія адметныя моманты школьнага жыцця? Наколькі ведаю, вы скончылі школу ў Магілёве…
— Так, абсалютна правільна. Але я ўжо 20 гадоў не жыву ў Беларусі, а прыязджаю сюды толькі ў госці ці па справах. І жыццёвы рытм у мяне, канечне, вельмі змяніўся з ад’ездам на пастаяннае жыхарства ў Расію. Ну, самі разумееце, што іх цяжка параўноўваць — Маскву і Магілёў. І, напэўна, самыя інтэнсіўныя ўражанні ад жыцця ў мяне ўжо звязаны больш з Масквой. Але свае школьныя гады я ўспамінаю з вялікай цеплынёй. У мяне быў цудоўны, дружны клас. У нас не было ніякіх груповак, але пры гэтым кожны быў вельмі індывідуальным. Памятаю, мы не маглі разысціся адно з адным, калі заканчваліся ўрокі. Сёння — з адным у кіно, заўтра — з некім нешта ляплю ці пішу. Урокі рабілі разам, рыхтаваліся да паступлення разам. У нас нават раманаў у класе не было, калі, ведаеце, склаліся нейкія парачкі і ходзяць сабе асобна, не звяртаючы на іншых ніякай увагі. І неяк так склалася, што ўсе мае аднакласнікі — добрыя, надзейныя людзі. Памятаеце, фільм Ралана Быкава “Чучала”? Гэта дакладна не пра нас! А адносна вучобы і нейкіх момантаў школьнага жыцця — у школе я вучылася па-рознаму, як такое сярэднестатыстычнае дзіця. Калі мне патрэбна была добрая адзнака, я напружвалася, а дзесьці, наадварот, расслаблялася. І потым даводзілася выпраўляць сітуацыю з адзнакамі. У цэлым я харашысткай была. І вось быў такі цікавы момант. Настаўніца па беларускай мове і літаратуры мяне вельмі любіла, хваліла, мае сачыненні ў класе зачытвала і г.д. А вось настаўніцы па рускай мове і літаратуры я ніяк не магла дагадзіць. Калі пішу вялікае сачыненне, яна каменціруе: “Вельмі многа вады!” Калі пішу коратка, яна адзначае: “Тэма не развітая!” Але сёння я разумею, што гэта быў усё-такі псеўдаканфлікт. І зноў жа, як і з аквамарынам, бачу тут нават нейкую містыку: а, можа, яна прадбачыла маю будучыню і такімі заўвагамі паліравала, шліфавала мае здольнасці…

— І ўсё ж, калі вярнуцца да Беларусі і Расіі, Магілёва і Масквы, штосьці мне падказвае, што вы і сёння ў глыбіні душы адчуваеце, што знаходзіцеся як бы паміж імі. Гэта наогул цяжка? Ці паэтычнай натуры, наадварот, прыносіць асаблівае задавальненне, так бы мовіць, жыць ПАМІЖ — паміж рознымі гарадамі, паміж рознымі чытачамі, нарэшце, паміж небам і зямлёй?
— Вы здорава ўгадалі са словам “паміж”! Гэтае “паміж” я якраз-такі вельмі люблю. У якім выглядзе? Я люблю пераязджаць з горада ў горад, і маё існаванне на два гарады, на дзве краіны дае мне такую магчымасць. І вось, напрыклад, у адным горадзе ў цябе запланаваны нейкія справы. Тады ў тым горадзе, у якім ты жывеш зараз, ты хуценька заканчваеш свае бягучыя справы, а ў новым горадзе справа яшчэ не пачалася. І момант дарогі вызваляе цябе ад рознага шалупіння, бытаўшчыны, і тады ты ў такім добрым, спакойным стане можаш падумаць пра сябе, пра нейкія гісторыі. І менавіта ў такія перыяды ў мяне і ўзнікаюць розныя ідэі, у прыватнасці, аб напісанні новых кніг. А што тычыцца розніцы паміж гарадамі, то, безумоўна, Масква з’ядае цябе і твой час, прымушае цябе ўвесь час некуды бегчы, штосьці рабіць, дзесьці паспяваць. Але і развіццё ў ёй каласальнае — гэта ўсё-такі адзін з найбуйнейшых цэнтраў у Еўропе, тут бясконцая колькасць музеяў, канцэртных залаў, тэатраў і, адпаведна, культурных падзей. Затое ў Мінску ці Магілёве мне, напрыклад, больш прасторна, больш спакойна. І з культурным развіццём тут таксама ўсё ў парадку. А наш беларускі Вялікі тэатр оперы і балета, які я вельмі люблю, дык проста дыхае ў спіну лепшым еўрапейскім тэатрам! Бездакорная музыка, бездакорныя дэкарацыі, цудоўныя артысты… І, ведаеце, скажу шчыра: Мінск для мяне больш родны, чым Масква.

— Вернемся зноў да літаратуры… Вы сур’ёзна заявілі пра сябе спачатку дарослай паэзіяй — зборнікам “Аквамарын”, а потым пераключыліся на творчасць для дзяцей… Што гэта было? І ці не было ў вас нейкай унутранай ломкі?
— Было, хутчэй за ўсё, наадварот. Калі я пісала вершы для зборніка “Аквамарын”, мне здавалася, што я пішу для дарослых, але ўжо тады я свядома пазбягала складаных зваротаў, таму што разумела, што пішу для сучасных людзей, якія жывуць у сучасным рытме і для якіх сёння важнейшая сама думка, а не апісанне. А потым мне сказалі: “Паслухай, Наталля, а “Аквамарынам”, між іншым, зачытваюцца і дзеці, бо проста добра разумеюць тваю простую мову. Не хацела б ты ўсвядомлена пачаць пісаць непасрэдна для дзяцей?” І я тады падумала: сапраўды, чаму б і не? Дзеці ж заўсёды былі мне блізкія, і кантактаваць мне з імі заўсёды падабалася. І потым — я ж педагог па адукацыі, у мяне ёсць педагагічныя гены. Я зразумела: мне ёсць што сказаць дзецям. Тым больш што ў адрозненне ад дарослых гэта вельмі ўважлівая публіка, якая слухае цябе. І ты можаш укласці ў іх розумы нейкія ісціны простай мовай.

— Наколькі ведаю, прататыпы адной з вашых самых вядомых кніг “Как два брата спортсменами стали” — гэта вашы ж сыны. Раскажыце, калі ласка, пра гэта падрабязней… Гэта, думаю, было б цікава нашым чытачам…
— Спачатку была зімовая казка. Калі аднойчы маскоўскае выдавецтва папрасіла мяне напісаць дзіцячую навагоднюю казку, я задумалася: а пра што пісаць? Я ўсё-такі лічу сябе чалавекам і літаратарам праўдзівым, стараюся пісаць пра тое, што добра ведаю. І, канечне ж, я нават не прыдумвала характары для гэтай казкі, яны былі ў мяне перад вачыма — гэта мае дзеці. А потым, калі папрасілі напісаць пра спорт, у мяне нават сумненняў не было, пра каго пісаць. А чаму два браты? Каб была інтрыга. Гэтая інтрыга і ў жыцці існуе, бо практыка паказвае: калі ў сям’і двое і больш дзяцей, заўсёды ёсць нейкія такія дробныя інтрыжкі, вакол якіх і будуюцца зносіны. І я, здаецца, улавіла гэты момант у кнігах пра двух братоў. Але тут адбылася адна цікавая гісторыя. Мой старэйшы сын — вядомы фігурыст, трохразовы чэмпіён Беларусі, прадстаўляе нашу краіну на чэмпіянатах Еўропы і свету. Але мне ў казцы патрэбна была якраз інтрыга. І тут я, канечне, дапрыдумвала ўжо — зрабіла другога брата хакеістам. Але самае цікавае ў тым, што пасля выхаду кнігі “Как два брата спортсменами стали”, усе былі ўпэўнены, што мой другі сын і сапраўды хакеіст. Пасля гэтага ён сказаў мне: “Слухай, мама, ну ўсе думаюць, што я хакеіст. Дык ці не ўзяць мне клюшку ў рукі?” Клюшку ён пакуль што па-сур’ёзнаму не ўзяў у рукі, толькі ў двары гуляе, але думкі такія ў яго ёсць… І катаецца ён, дарэчы, на фігурных каньках старэйшага брата. Катаецца віртуозна — віртуозна на ўзроўні двара.

— Колькі гадоў вашым дзецям?
— Старэйшаму — 20, малодшаму — 14.

— Ведаю, Наталля, я і пра тое, што вы нярэдка арганізоўваеце прэзентацыі сваіх кніг у выглядзе адмысловых перформансаў для дзетак. Пра гэта таксама было б вельмі цікава даведацца падрабязней.
— Чаму перформансы? Зразумела, калі кніга выходзіць з друку, трэба прыцягнуць неяк да яе ўвагу. Гэта ўвогуле задача і для выдавецтва, і для аўтара. І як дзіцячая паэтэса, а ў мінулым настаўніца, я зразумела ў свой час, што маленькім чытачам можна ці нават трэба ўсё ілюстраваць, наглядна паказваць. Дзецям вельмі сумна слухаць чалавека, які доўга нешта расказвае. Да таго ж некаторых дзяцей палохае азначэнне “ў вершах”. І я вынайшла такі перформанс: у каробачкі накшталт абутковых я пасадзіла персанажаў казак. А потым, калі мяне запрашаюць выступіць перад маленькімі чытачамі (як правіла, у бібліятэку ці школу), я нясу туды гэтыя каробачкі, чытаю сваю казку і паказваю гэтыя фігуркі-лялечкі з каробачак, якія зроблены дакладна з маіх персанажаў. Я лічу, што гэтыя перформансы ў пэўным сэнсе можна назваць адраджэннем літаратурных чытанняў, якія існавалі раней, калі збіраліся людзі, бралі кнігу-навінку і чыталі ўголас. Мне здаецца, што гэта была цудоўная традыцыя, якую я спрабую аднавіць хаця б для дзяцей. І скажу шчыра: дзеці слухаюць мае казкі, не ўстаючы, ад пачатку і да канца. Вось нядаўна мяне запрасілі выступіць у дзіцячым садку перад зборнай групай дзяцей, і выхавальнікі перажывалі, маўляў, шасцігадовыя будуць слухаць, але ці ўседзяць трохгадовыя? Праверана: сядзяць! Потым ім вельмі хочацца гэтых персанажаў узяць самім у рукі — я гэта дазваляю. Многія загараюцца: “Ой, мы таксама хочам такіх зрабіць!” Дык гэта ж тое, дзеля чаго я пішу: дзеці, стварайце, ляпіце, пішыце, рабіце свае спектаклі! Вы ж можаце гэта зрабіць паводле любой казкі — і паводле Носава, і паводле Пушкіна! Карацей, я лічу, што такія рэчы, акрамя таго, што прыцягваюць увагу да кнігі, паварочваюць дзяцей да творчасці ў стылі хэнд-мэйд і наогул абуджаюць іх фантазію. На сённяшні дзень у мяне ёсць тры такія перформансы — па трох казках.

— А вось такіх удзячных чытачоў-дзяцей дзе больш — у Беларусі ці ў Маскве?
— Само асяроддзе вельмі многае вызначае. Дзеці — як гарады. У Маскве — мітуслівыя, нецярплівыя, раскамплексаваныя. Гэта такі маскоўскі менталітэт дзяцей. Мінскія дзеткі спакойныя, уважлівыя, паслухмяныя. Іх значна лягчэй здзівіць. Масквічоў ужо не здзівіш нічым, там на кожным вуглу ў выглядзе бізнесу — і клоўны, і шарыкі, і ўсё што хочаш. Я сказала б так: з пункту погляду цікаўнасці, усе дзеці аднолькавыя, а вось як яны цябе слухаюць — маскоўскія і мінскія дзеці вельмі адрозніваюцца. З мінскімі дзецьмі мне лягчэй.

— Вы ведаеце, Наталля, хацеў бы падзяліцца з вамі сваёй асабістай праблемай. У мяне ў самога расце 12-гадовая дачка. Яна вельмі добрая дзяўчынка. З гімназіі прыносіць “васьмёркі” і “дзявяткі”, а нярэдка і “дзясяткі”. Займаецца ў дзіцячай музычнай школе па класе віяланчэлі, вучыцца ў дзіцячай мастацкай школе (тут у яе, шчыра кажучы, лепш атрымліваецца). Але вось праблема: я вельмі рэдка бачу яе з кніжкай у руках, хіба толькі ў час падрыхтоўкі да самых адказных урокаў па літаратуры. А так пастаянна — ці з айфонам у руках, ці з “Інтэрнамі” па канале ТНТ у вачах. Я ўжо ўпусціў час зрабіць з яе чытача? Ці ёсць надзея яшчэ нешта зрушыць у яе галаве? Сам жа ў дзяцінстве нібыта многа чытаў…
— Вы, Мікалай, нічога не ўпусцілі. Гэта дакладна. Таму што мы з вамі з прагрэсам змагацца не можам. І тое, што прагрэс нам навязвае ўсе гэтыя гаджэты, гэта ўжо не наша віна. І, можа быць, трэба паглядзець на дзяцей з іншага ракурсу. Я неяк пачула думку вучоных пра тое, чым мы, бацькі нашага пакалення, адрозніваемся ад бацькоў папярэдніх пакаленняў. У Савецкім Саюзе ўсё было зразумела, бацькі былі для сваіх дзяцей бясспрэчнымі аўтарытэтамі, бо яны былі мудрэйшыя за дзяцей. І яны падказвалі ім усё пра ўсё. Гаварылі ім: “Вось будзеш добра вучыцца — цябе раней прымуць у піянеры, цябе раней заўважаць, закончыш школу на выдатна — без пытанняў паступіш у інстытут, добра яго скончыш — уладкуешся на добрую работу і будзеш атрымліваць высокую зарплату…” Усё коратка і ясна. А што адбываецца цяпер? Цяпер мы ў дзяцей ужо не ў такім аўтарытэце. Чаму? Таму што ў камп’ютарах яны разбіраюцца лепш, чым мы! І ім ужо не трэба пытацца ў нас пра нейкія не зразумелыя пакуль для іх рэчы, не трэба ісці ў бібліятэку. Яны націскаюць кнопку на сваім гаджэце — і становяцца разумнейшымі за нас… Я, вядома ж, можа, утрырую, але ўсё гэта недалёка ад праўды.

— Дык а з кнігай што будзе?
— Я думаю, што кніга застанецца гэтакім “изыском”. І ў падтрымку чытаючых людзей я хачу сказаць, што ўсё роўна дзіця, якое чытае, бачна здалёк. І яно будзе вылучацца ў любы час — сваёй эрудыцыяй, сваімі ведамі. У рэшце рэшт, калі чалавек чытае кнігу, ён элементарна трэніруе мозг. Што я магу параіць і вам, і ўсім астатнім бацькам? Тое, што раблю сама. Напрыклад, вось майму сыну Кірылу задалі апошні раз “Тараса Бульбу”. Для яго гэта, канечне, тоўстая кніга без карцінак з цяжкім тэкстам. Я саджу Кірыла перад сабой. Сама як быццам бы вышываю, а Кірылу кажу: “Ты мне пачытай уголас, а я патлумачу табе, што будзе незразумела”. Ён пачынае чытаць, спатыкаецца. Тады я яму кажу: “Ладна, давай я табе пачытаю”. І вось так я ўцягваю яго паступова, мы даходзім да нейкага моманту, дзе ўжо рэальна пачынаецца нейкая завязка. І ў гэты момант я яму кажу: “Я стамілася”. І перадаю кнігу яму… Такім чынам, мая парада — найперш чытаць з дзецьмі ўголас. І другі момант. Я лічу, што трэба правільна падбіраць кнігі ў адпаведнасці з сітуацыяй. Вось у нас у Маскве прайшоў мюзікл “Пунцовыя ветразі”, мы схадзілі на яго з Кірылам. Потым прыйшлі дадому, я даю яму кніжку і кажу: “Вазьмі, пачытай і паглядзі, наколькі далёка аўтары мюзікла адышлі ад кнігі”. І ўсё — у яго ёсць інтрыга. Я дала яму магчымасць параўнаць мюзікл з тым, што пісаў Грын. І, нарэшце, яшчэ наконт своечасовасці. Калі мы едзем на мора, я падбіраю кнігі пра мора: так мы прачыталі “Пунцовыя ветразі”, “Старога і мора” перад тым як ехаць на мора… А, напрыклад, пад Новы год можна сесці і пачытаць апавяданнне “Лёля і Мінька” Зошчанкі… І так да бясконцасці можна шукаць розныя нагоды і падыходы да дзяцей. Але я вас запэўніваю: пры гэтым мае дзеці таксама, як і ваша дачка, сядзяць за камп’ютарамі, не выпускаюць з рук гаджэты і г.д. Нечага дабіваешся ад іх у сэнсе чытання толькі за кошт хітрасці.

— Наталля, як нарадзіўся ваш верш “***Встречаются нам люди случайно…”, які мы друкуем сёння побач з гэтым інтэрв’ю?
— Вы ведаеце, калі ты разменьваеш пяты дзясятак, у табе пачынаецца глыбокае пераасэнсаванне многіх рэчаў. Мне ў жыцці трапляліся людзі абсалютна розныя — і добрыя, якія зусім нечакана раптам паварочваліся да цябе іншым месцам, і, наадварот, на першы погляд жорсткія, але якія жадалі мне нечага добрага, а толькі зараз я гэта зразумела… І я ўбачыла ў кожным чалавеку, які мне сустракаўся, карысць для сябе. Не проста там пашкадавала аб нечым ці парадавалася, а вось проста — менавіта ўбачыла карысць. Без злога чалавека, які мне сустракаўся, магчыма, я не ўбачыла б нечага і некага іншага, не параўнала б. І таму вось гэтая дарослая тэма неяк нечакана вылілася ў маім вершы. А, па-другое, я вельмі люблю Амара Хаяма — тут, здаецца, ёсць адгалоскі і яго творчасці. Я ў свой час прымусіла сябе вывучыць на памяць усё, што мне найбольш падабаецца ў Амара Хаяма. Шчыра кажучы, гэтая задача мне далася вельмі нялёгка. Вучыла я доўга. Але надоўга і запомніла.

— Вашы пажаданні нашым чытачам… І, дарэчы, з Масквы ці з Мінска вы іх пажадаеце?
— Я вам шчыра скажу, што не бачу асаблівай розніцы адкуль. Не бачу асаблівай розніцы ў людзях. Усё роўна ж мы ўсе для нечага жывём. Кожны выконвае сваю маленькую функцыю, а калі ўзяць шырэй, то мы становімся мурашамі, як у Бернарда Вербера. І таму для мяне людзі ўсюды ўнікальныя. У любым горадзе я магу сустрэць нешта для сябе незвычайнае. Але паколькі я даю інтэрв’ю “Настаўніцкай газеце”, то хацела б сказаць наступнае. Педагогам у прамым сэнсе — настаўнікам, выхавальнікам, выкладчыкам, усім нашым гуру — я жадаю цярпення, здароўя і задавальнення ад вынікаў іх працы, якія абавязкова будуць выдатнымі. Але ёсць яшчэ і настаўнікі па жыцці — бацькі, дзеці, сябры і не вельмі сябры. Яны ўсе таксама цябе вучаць. Вось ім я жадаю міру, дабра і справядлівасці. І самае апошняе. Сёння мы страчваем сувязь пакаленняў. А між тым любому дзеду ёсць што расказаць свайму ўнуку ці ўнучцы, таму што за ім вопыт, сямейныя гісторыі, усе сваяцкія сувязі. А ўнуку ёсць што пераняць ад дзеда. Вось гэтая сувязь не бацькоў з дзецьмі, а менавіта праз пакаленне, я лічу, вельмі каштоўная і важная. І, напрыклад, я вельмі шкадую, што сваім дзядулям і бабулям у свой час не задала тых пытанняў, якія з радасцю задала б сёння. Як яны жылі? Што любілі? Пра што думалі? Вось гэтыя незададзеныя ў свой час пытанні я лічу нейкім такім упушчаным жыццёвым момантам. Давайце помніць пра нашых бабуль і дзядуляў своечасова.

— Вялікі дзякуй за гутарку. Поспехаў!

Гутарыў Мікола ЧЭМЕР.